Obchody Świąt Narodzenia Pańskiego w każdym z obrządków łączą się z radością. Celebracja pamiątki przyjścia na świat Jezusa to jedna z największych uroczystości chrześcijańskich. O tym, jak Boże Narodzenie świętują grekokatolicy z Kostomłotów, opowiada ks. Zbigniew Nikoniuk.
Jesteśmy razem
W ostatnią niedzielę Adwentu święci się opłatki i prosforę, którymi wierni będą dzielić się podczas wieczerzy wigilijnej.
– Prosfora to kwaszony chleb, na którym sprawowana jest również Liturgia. Podczas wieczerzy gospodarz (albo gospodyni) dzieli ją na tyle cząstek, ilu jest gości przy stole. Nasi wierni, zachowując zwyczaj, między sobą dzielą się prosforą, zaś z przyjezdnymi gośćmi, łamią się opłatkiem – opowiada ks. Zbigniew Nikoniuk, proboszcz parafii neounickiej w Kostomłotach.
– Na wieczerzę przygotowujemy dwanaście potraw. Są śledzie, kluseczki z makiem, postne pierożki z olejem, bigos z grzybami, złote placuszki na drożdżach i obowiązkowo kisiel z owsa – wylicza pani Anastazja. Przygotowania do wieczerzy trwają od samego rana. Po uroczystej kolacji, o północy wszyscy idą do cerkwi. – Przed dwunastą idziemy na „wsionoczne”. Trzeba na niej być, bo jest ona tylko raz w roku. A potem jesteśmy bardzo zadowoleni, że razem byliśmy na modlitwie – tłumaczy moja rozmówczyni.
Chrystus pośrodku nas
Po wieczerzy, o północy, grekokatolicy gromadzą się na „Wielikoje Powieczerije”, (nazywane często „wsionoczne”). Nabożeństwo składa się z „Utreni” i „Wieczerni”, które przechodzą w Liturgię Jana Złotoustego.
– Rozpoczynamy od uroczystego wezwania, wyśpiewanego przez kapłana, który stoi przed carskimi wrotami. Cała uroczystość trwa około czterech godzin. Święci się wtedy pięć chlebków, wino, pszenicę i olej. Potem, za pomocą specjalnego pędzelka, maże się nim czoła wiernych. To bardzo piękny obrzęd. Kapłan do każdego podchodzącego mówi: „Chrystus pośrodku nas”, a wierny odpowiada: „Jest i będzie” – mówi ks. Z. Nikoniuk.
Wspólne świętowanie nie kończy się jednak w cerkwi, ale… na plebanii.
– Mój poprzednik – o. Roman, pozostawił pewien dobry zwyczaj. Po zakończonej Liturgii wierni nie idą od razu do domu, ale przychodzą na plebanię i śpiewają kolędy. Śpiewy trwają nawet ponad godzinę. Mamy swoje wschodnie kolędy, ale także bardzo chętnie śpiewamy te powszechnie znane. Potem wszyscy rozjeżdżają się do domów. Trzeba tu zaznaczyć, że parafia Kostomłoty jest bardziej personalna niż terytorialna. Nasi parafianie mieszkają nie tylko w Kostomłotach, ale także w Terespolu, Małaszewiczach i Białej Podlaskiej – dodaje proboszcz.
Nasze zwyczaje
Pierwszego dnia świąt w kostomłockiej cerkwi nie odprawia się już Liturgii. – Wychodzimy z tego założenia, że święta zaczęły się w nocy. Po to modliliśmy się od północy, by w dzień odpoczywać i świętować razem z bliskimi przy stole. Dopiero po południu zbieramy się na „Wieczernię” (rodzaj naszych Nieszporów). II dnia odprawiamy Liturgię Jana Złotoustego. Do obrzędu wchodzą też tzw. tropariony, mówiące o narodzeniu Jezusa Chrystusa. Całość jest oprawiona kolędami – opowiada ks. Zbigniew.
Na czas świąt, w cerkwi w Kostomłotach ubierane są choinki i przygotowywany jest żłóbek. – W tradycji wschodniej jest z tym bardzo różnie. Najczęściej na „tietrapodzie” wykłada się ikonę Narodzenia Jezusa Chrystusa. Wierni przychodzący na Liturgię, po wejściu do cerkwi żegnają się i całują tę ikonę – wyjaśnia kapłan.
31 grudnia w Kostomłotach, tak jak i w rzymskokatolickich parafiach, sprawowana jest Liturgia kończąca i podsumowująca rok. – Tego dnia mówię swoim parafianom o tym, czego wspólnie dokonaliśmy, informuję też o funduszach i wydatkach. Oni odbierają to bardzo pozytywnie. U nas najczęściej dzwonimy na pogrzeb. W 2010 r. ochrzciliśmy troje naszych dzieci, gorzej było ze ślubami – w tym roku nie odbył się żaden – mówi proboszcz.
Krzyż w wodzie
Jednym z ważnych świąt w obrządku bizantyjsko-słowiańskim jest Święto Jordanu, czyli Objawienie Pańskie. Obchodzi się je 6 stycznia. – Najpierw sprawujemy Liturgię. Potem, po tzw. modlitwie zaambonnej, zaczynamy formować procesję. Kapłan wychodzi zza ikonostasu, niosąc piękny, złoty krzyż. Dawniej, gdy było nas więcej i nasi parafianie byli młodsi, wspólnie chodziliśmy nad Bug. Wycinaliśmy przerębel w kształcie krzyża i tam odbywało się święcenie wody. Teraz ten obrzęd sprawujemy przy posesji parafialnej. Wcześniej przygotowywany jest specjalny ołtarz i duży kocioł wody. Kapłan najpierw odmawia poszczególne modlitwy, potem śpiewa się tropar o Zesłaniu Ducha Świętego na wodę. Następnie ksiądz zanurza w niej świecę i krzyż, a na końcu kropi nią wszystkich zebranych. Poświęconą wodę zabiera się do domu. Służy ona do różnych praktyk religijnych – używa się jej podczas wizyty duszpasterskiej i wtedy, gdy kapłan przychodzi do chorego. Na Święto Jordanu wynoszone są z cerkwi wszystkie sztandary i feretrony. Wierni przychodzą wtedy bardzo licznie – opowiada ks. Z. Nikoniuk. W ubiegłym roku na tę uroczystość przyjechało dużo ludzi spoza parafii Kostomłoty.
Coraz częściej w obrządku bizantyjskim dopuszcza się używanie tekstów liturgii tłumaczonych na język polski, aby poszczególne obrzędy były zrozumiałe dla wszystkich, którzy w nich uczestniczą.
Raduj się ziemio!
Na koniec naszego spotkania ks. Zbigniew Nikoniuk śpiewa piękną wschodnią kolędę – „Dobryj wieczier Tobi, pane hospodaru, radujsia! Oj radujsia ziemle, Syn Bożyj narodywsia….”
Na odchodne składa naszym czytelnikom świąteczne życzenia:
– Na nadchodzące święta Narodzenia Pańskiego w imieniu wszystkich moich parafian, całej wspólnoty grekokatolików z Kostomłotów, składam najserdeczniejsze życzenia Bożego błogosławieństwa. Niech narodzony Chrystus dopomaga w wypełnianiu naszej wiary i tego wszystkiego, do czego zobowiązuje nas chrzest święty. Niech narodzony Chrystus wyciągnie swoją prawicę i pobłogosławi zwłaszcza tym, którzy przeżywają różne kryzysy, błogosławi rodzinom oraz wszystkim naszym braciom obrządku rzymskiego i greckokatolickiego. Najserdeczniejsze życzenia z racji Rożdiestwa Christowa. Christos rażdajetsia – sławitie Jeho!
AGNIESZKA WAWRYNIUK
Echo Katolickie 52/2010