AUTOR: Agnieszka Daniluk
Każdemu z nas zdarzyło się, że rozmawiając z uczniem czuł, iż nie jest odbierany zgodnie z zamierzonymi intencjami lub nie może nawiązać z nim kontaktu. Dzieje się tak dlatego, że często – nie zdając sobie nawet z tego sprawy – wysyłamy komunikaty, które opóźniają, przyhamowują lub całkowicie zatrzymują dwustronny proces komunikacji.
Oto 12 przykładów blokad komunikacji interpersonalnej:
1. Nakazywanie, komenderowanie, polecanie.
„Przestań się użalać, weź się do roboty.”
2. Ostrzeganie, groźba.
„Jeżeli nie będziesz dużo pracował, nie masz co marzyć o dobrych stopniach.”
3. Moralizowanie, głoszenie kazań „powinieneś”.
„Wiesz dobrze, że z chwilą, gdy przychodzisz do szkoły, twoim zadaniem jest nauka. Swe osobiste problemy powinieneś zostawić w domu, bo tam jest ich miejsce.”
4. Doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań.
„Musisz lepiej zaprogramować sobie dzień, wówczas uda ci się wszystko wykonać.”
5. Pouczanie, robienie wykładu, dostarczanie logicznych argumentów.
„Przyjrzyjmy się faktom. Pamiętaj, że do końca roku szkolnego jest jeszcze tylko miesiąc i tylko tyle zostało ci na wykonanie tego zadania.”
(Te typowe reakcje nauczyciela na zaistniały problem są w ten czy inny sposób, propozycją jego rozwiązania).
6. Osądzanie, krytykowanie, dezaprobata, potępienie.
„Jesteś po prostu leniwy, albo lubisz odkładać wszystko na ostatnią chwilę.”
7. Obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie.
„Zachowujesz się jak pierwszoklasista, a nie uczeń klasy szóstej.”
8. Interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie.
„Starasz się po prostu wykręcić od wykonania tego zadania.”
(Te reakcje zawierają osąd, ocenę lub potępienie. Wielu nauczycieli głęboko wierzy, że można pomóc uczniowi wykazując mu błędy, niewłaściwe lub niemądre zachowania.)
9. Chwalenie, aprobowanie, wydawanie ocen pozytywnych.
„Jesteś naprawdę bardzo zdolnym młodym człowiekiem. Jestem pewna, że jakoś dasz sobie radę.”
10. Uspokajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie, podnoszenie na duchu.
„Nie jesteś jedynym, który to przeżywa. Ja miałam takie same problemy z trudnymi zadaniami. Poza tym, jak już w to wejdziesz, zobaczysz, że to wcale nie jest takie skomplikowane.”
(Są to próby poprawy nastroju ucznia, odsunięcia problemu lub zaprzeczenia, by kiedykolwiek istniał.)
11. Wypytywanie, indagowanie, krzyżowy ogień pytań.
„Czy uważasz, że zadanie jest za trudne? Ile czasu mu już poświęciłeś? Dlaczego tak długo czekałeś nim zwróciłeś się o pomoc?”
(Nauczyciele posługują się pytaniami wówczas, gdy chcą znać więcej faktów, ponieważ mają zamiar rozwiązać problem ucznia, proponując najlepsze wyjście, a nie pomóc uczniowi w samodzielnym rozwiązaniu problemu.)
12. Odwracanie uwagi, sarkazm, dowcipkowanie, zabawianie.
„Porozmawiajmy o czymś przyjemniejszym. Teraz nie czas o tym mówić. Powróćmy do naszych zajęć. Wydaje mi się, że ktoś wstał dziś lewą nogą.”
(Komunikaty mające na celu zmianę tematu, rozerwanie ucznia lub odsunięcie od siebie jego problemu.)
Te blokady należą do języka nieakceptacji, ponieważ pokazują drugiej osobie, że powinna się zmienić. Stosowanie przez nauczyciela języka nieakceptacji uniemożliwia dalszy kontakt z uczniem i wpływa na pogorszenie stosunków między nimi.
Dopiero, gdy ktoś potrafi odczuwać i przekazywać drugiemu człowiekowi prawdziwą akceptację, posiada umiejętność wytworzenia stosunków, w których człowiek może wzrastać, uczyć się rozwiązywać problemy i w pełni realizować swoje życiowe możliwości. Gdy ktoś czuje się naprawdę akceptowany, może pójść dalej: zacząć myśleć o tym, jak chce się zmienić, rozwijać i w jaki sposób mógłby stać się kimś więcej niż jest.
Akceptacja rodzi się we wnętrzu człowieka, ale żeby stała się skuteczną siłą oddziaływania na innych musi być okazywana w sposób aktywny. Pomocne są przy tym szczególne umiejętności komunikowania się z drugą osobą, które sprawiają, że dzięki rozmowie ludzie czują się lepiej.
Zasady komunikacji interpersonalnej
Przed rozmową należy zadbać o właściwą atmosferę, pamiętając, że o jej efektach decyduje dobry początek, w trakcie unikać barier komunikacji interpersonalnej, a stosować się do jej zasad.
AKTYWNE SŁUCHANIE. Możemy słuchać milcząc, używając sygnałów bezsłownych, takich jak skinienie głową, wychylenie do przodu, uśmiech, zmarszczenie czoła lub inne gesty oraz ruchy mimiczne twarzy, dając w ten sposób uczniowi do zrozumienia, że go naprawdę słuchamy. Bardziej pożądane są sygnały słowne, zawierające element empatii w stylu „aha”, „hm”, „ach”, „no tak”. Niekiedy, by uczeń zaczął mówić lub robił to dalej, musimy użyć zachęty, czyli tzw. „otwieraczy”, np.: „Czy chciałbyś coś więcej na ten temat powiedzieć?”, „To interesujące, mów dalej”, „Wygląda na to, że bardzo to przeżywasz”, „Czy chcesz o tym porozmawiać?”. Są to pytania lub uwagi otwarte i nie zawierają żadnej oceny tego, o czym się mówi. Aktywne słuchanie wymaga przestrzegania kilku prostych, choć nie zawsze łatwych do opanowania umiejętności:
– koncentracja uwagi na tym, co uczeń ma nam do powiedzenia, nie wolno mu przeszkadzać, ani przerywać;
– kontakt wzrokowy z uczniem. Wystarczy patrzeć na niego co pewien czas. Nie wolno spoglądać „szklanym” okiem – sygnał braku zainteresowania, ani przewiercać spojrzeniem – oznaka dominacji i agresji. Niepatrzenie ludziom w oczy jest odbierane jako nieszczerość, brak sympatii lub znudzenie;
– lekkie pochylenie ciała w stronę ucznia oznacza gotowość do słuchania i sympatię;
– otwartość na punkt widzenia ucznia, zwłaszcza w sytuacji, gdy jest wyraźnie odmienny niż punkt widzenia nauczyciela. Nie jest to łatwe, kiedy mamy inne, własne, ugruntowane zdanie;
– powściągliwość w wyrażaniu własnego zdania zanim dokładnie nie zrozumiemy wszystkiego i nie upewnimy się, że na pewno dobrze pojęliśmy, o co uczniowi chodzi. W ten sposób przekonujemy go, że nie jest od razu oceniany;
– empatia, czyli emocjonalne zrozumienie, postawienie własnej osoby na miejscu ucznia;
– parafrazowanie, czyli powtarzanie własnymi słowami sensu usłyszanej wypowiedzi;
– zadawanie pytań przez nauczyciela, chodzi o wyjaśnienie wątpliwości;
– zgodność języka ciała ze słowami jest atrybutem zwiększającym wiarygodność nauczyciela.
KOMUNIKATY TYPU „JA” – są nieinwazyjną formą informowania ucznia o tym, czego nauczyciel nie akceptuje. Nadawca wypowiedzi określa problem, ale nie wymusza na odbiorcy zmiany, ani nie wskazuje, w jaki sposób ma on jej dokonać. Pozostawia mu decyzję, czy zmieni swoje zachowanie, czy nie.
Aby wypowiedzieć komunikat typu „Ja”, nauczyciel powinien:
– przedstawić krótki opis zachowania, którego nie akceptuje,
– nazwać swoje uczucia,
– określić bezpośrednie konsekwencje, jakie to zachowanie dla niego niesie.
Zamiast: „Kowalska, przestań się spóźniać!” można powiedzieć: „Kasiu, denerwuję się, kiedy wchodzisz po dzwonku do klasy. Przeszkadza mi to w prowadzeniu lekcji”. Tego rodzaju komunikat wywoła na pewno dużo lepszy skutek niż żądanie, groźba, czy pouczenie. Uczniowie nie lubią krytykowania, moralizowania i generalizowania. Wywołuje to w nich negatywne emocje, a nierzadko zachowania agresywne blokujące porozumienie.
ODZWIERCIEDLANIE UCZUĆ – aby osiągnąć biegłość, musimy pozbyć się obaw przed emocjami i mówieniu o nich.
PARAFRAZOWANIE – jest to wyrażanie własnymi słowami tego, co powiedział rozmówca w celu sprawdzenia, czy usłyszany tekst został przez nas właściwie zrozumiany.
Charakterystyczne dla parafrazy zwroty to:
– O ile dobrze cię zrozumiałam, powiedziałeś, że…
– Popraw mnie, jeśli się mylę, czy masz na myśli…
– Twierdzisz, że…
ASERTYWNOŚĆ – umiejętności asertywne najczęściej wykorzystywane są w sytuacjach, gdy np.: trzeba odmówić prośbie ucznia, potępić zachowania agresywne, ukazać uzasadnioną złość.
Asertywny komunikat powinien zawierać:
– obiektywny i zwięzły opis sytuacji (nazwanie problemu),
– opis uczuć, jakie wzbudziła, czyli informację o własnych emocjach,
– sprecyzowanie potrzeb,
– określenie rezultatów (pokazywanie skutków).
Przykład: „Adam, od początku roku szkolnego nie przynosisz podręcznika na lekcje, a jest już październik. Irytuje mnie to, bo za każdym razem twierdzisz, że zapomniałeś. Nie zgadzam się na niewykonywanie przez ciebie zadań związanych z książką. Chcę, abyś na następną lekcję przyniósł podręcznik. Zwiększy to Twoją aktywność na zajęciach. Jeśli znów nie będziesz go miał, poproszę wychowawcę o spotkanie z Twoimi rodzicami.”
Trafne stosowanie w rozmowie zasad komunikacji interpersonalnej i unikanie blokad nie jest rzeczą łatwą. Wymaga wielu ćwiczeń, pracy nad sobą, ale pomaga w budowaniu więzi między uczniem a nauczycielem oraz relacji opartych na wzajemnym szacunku i zaufaniu, ułatwia także rozwiązywanie problemów.
NOTKA:
Agnieszka Daniluk – nauczycielka przyrody w Szkole Podstawowej nr 2 w Międzyrzecu Podlaskim
ŹRÓDŁO : Miesięcznik WYCHOWAWCA Nr.5 (209) / maj 2010
