Problemy z koncentracją uwagi to charakterystyczne zjawisko współczesnych czasów. Dzieci i młodzież są nadmiernie pobudzone i wykazują skłonność do rozpraszania myśli. Koncentracja uwagi chroni przed chaosem informacyjnym, pomaga w zdobywaniu elementarnych umiejętności: czytania, pisania. Jest również podstawowym warunkiem funkcjonowania percepcji oraz pamięci.
Z problemem braku koncentracji uwagi zmagają się zarówno dzieci, jak i dorośli, jednak szczególnie uciążliwa wydaje się ona w okresie nauki szkolnej, gdy trzeba zapamiętywać ogromne ilości materiału. Od tego, ile zapamiętamy, zależy efektywność kształcenia1. Pomimo kolejnych reform, system oświaty preferuje ciągle szkołę pamięci. O powodzeniu dzieci i młodzieży w szkole często decyduje to, czy potrafią się skupić, zapamiętywać i wiernie odtworzyć informacje z podręczników i z lekcji.
Problemy z koncentracją uwagi
Umysł ludzki ma ograniczoną możliwość przetwarzania danych, dlatego tak istotna jest umiejętność selekcji informacji, skupiania uwagi i dobra pamięć. Koncentracja to umiejętność skupiania uwagi, nierozpraszania się nawet w wyniku silnych bodźców niezwiązanych z wykonywaniem danych czynności. Rozwija zdolność logicznego myślenia, ułatwia naukę, wspomaga pamięć, pobudza wyobraźnię, a także zwiększa sprawność i szybkość myślenia2.
Młodzież i dzieci, które mają problem z koncentracją uwagi, nie planują działań, popełniają dużo błędów, łatwo ulegają frustracji, trudno skupiają się na treści polecenia lub pomijają je, szybko się rozpraszają lub z drugiej strony są powolne i zamyślone, potrzebują dużo czasu, zanim zabiorą się do czegokolwiek, często odbiegają daleko myślami.
Problemy z koncentracją mogą mieć różne uwarunkowania (wiek, płeć, miejsce zamieszkania) oraz podłoże rodzinne, stres, lęki, niezdrowy tryb życia. Rozwój umiejętności skupiania uwagi wymaga odpowiednich relacji rodzinnych, zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka, konsekwencji w wychowaniu, akceptacji jego osoby, zrozumienia i wsparcia. Czasem wymaga również leczenia farmakologicznego.
Jak wzmocnić koncentrację?
W ćwiczeniu koncentracji istotną rolę odgrywają rodzice, jednak również wychowawcy mogą wpłynąć na jej rozwój. Przede wszystkim należy chwalić ucznia za pracę i unikać ogólnych sformułowań w stylu: Skoncentruj się! Trzeba stosować regułę małych kroczków, wyznaczać niezbyt odległe cele, urozmaicać i uatrakcyjniać treść nauczania. Lepiej mówić wyraziście, z ekspresją, nawiązywać z dzieckiem kontakt wzrokowy. Warto ograniczyć również liczbę bodźców rozpraszających (hałas, nieporządek).
Należy zwracać się jak najczęściej do ucznia po imieniu, budować poczucie własnej wartości, wiary we własne możliwości. Zapis na tablicy i podawane notatki powinny być przejrzyste, uporządkowane i raczej krótkie. Dobrze jest stosować zachęty słowne, aby skoncentrować uwagę dziecka – Popatrz!, Posłuchaj, itp. Krytykę należy formułować rzeczowo i konkretnie – najpierw pokazywać mocne strony, a potem słabe. Warto stosować również konkretne ćwiczenia i zabawy służące poprawie umiejętności koncentrowania uwagi (można je znaleźć w publikacjach m.in. takich autorów, jak: Edyta Gruszczyk-Kolczyńska, Ewa Zielińska, Eberhard Heuel, David Gamon i Allen D. Bragdon, Siegfried Lehrl, Ernest Wood czy Helmut Weyhreter). Jeżeli istnieją warunki, można również przeprowadzić multimedialne ćwiczenia koncentracji z pomocą edukacyjnych programów komputerowych.
Ćwiczenie pamięci
System nauczania oraz oceniania wymaga wiedzy pamięciowej. Jest to warunek zdawania egzaminów, matury, dostania się na studia. Przeładowany program nauczania zwykle nie pozostawia już czasu na inne aktywności. Dobrym miejscem na przekazywanie uczniom wiedzy na temat sposobów szybszego przyswajania wiedzy mogą jednak być np. lekcje wychowawcze czy kółka zainteresowań. Można również w czasie lekcji wykorzystywać mody pamięciowe (mnemotechniki).
Najpopularniejsza z nich, przydatna w szkole, to mapy myśli. Metoda polega na tworzeniu powiązań pomiędzy informacjami, obrazami, słowami, kolorami. Pomaga zapamiętywać i odnajdywać najważniejsze informacje. Uczy także sporządzania notatek, zapisywania ich w sposób bardziej świadomy niż podczas notowania linearnego. Mapy myśli są szczególnie przydatne w zapamiętywaniu materiału, który charakteryzuje się zależnościami, jak np. z historii. W tym przypadku tworzenie mapy będzie polegało na zapisywaniu powiązań między poszczególnymi wydarzeniami (daty, postaci, miejsca, kontekst historyczny).
Ważne, aby wprowadzając metody pamięciowe do zajęć wybrać te, które są dostosowane do wieku dziecka. Należy również unikać algorytmicznego wykonywania zadań pamięciowych, ideą nie jest bowiem wyuczenie dzieci sztuczek pamięciowych, ale gromadzenia doświadczeń i konstruowaniu własnych strategii zapamiętywania. Należy również zadbać o to, aby uczniowie radośnie podchodzili do zadań pamięciowych.
Przykłady scenariuszy zajęć wykorzystujących techniki pamięciowe dostarcza literatura (m.in. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska, Ewa Zielińska, Wspomaganie dzieci w rozwoju do skupiania uwagi i zapamiętywania, WSiP, Warszawa 2005).
Ćwiczenie pamięci i koncentracji u dzieci młodzieży to nie tylko inwestycja w ich edukację, przyszłość zawodową, ale też w ich rozwój intelektualny i poszerzanie możliwości umysłu. Istnieją opinie, że ćwiczenie pamięci jest dzisiaj zbędne, bo wszystko można zanotować w telefonie komórkowym. Taka postawa powoduje, że stajemy się w pewny sposób ograniczeni pamięciowo, nie kojarzymy faktów i informacji, a według prawa Jean-Baptiste’a de Lamarcka (francuskiego biologa) organy nieużywane uwsteczniają się i zanikają.
Joanna Przemyślańska
NOTKA:
Joanna Przemyślańska – absolwentka dziennikarstwa Uniwersytetu Wrocławskiego, autorka artykułów oraz bloga na temat pamięci, koncentracji i szybkiego czytania
Przypisy:
1. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska, Ewa Zielińska, Wspomaganie dzieci w rozwoju do skupiania uwagi i zapamiętywania, WSiP, Warszawa 2005
2. Ewa Jędrzejowska, Nauczyciel wczesnej edukacji a zaburzenia koncentracji uwagi u uczniów, Uniwersytet Opolski, Opole
3. Przykładem programów komputerowych do ćwiczenia pamięci i koncentracji jest seria Akademia Umysłu
