"Swięta Anno módl się za nami"
W zamierzchłych czasach stała tu pogańska świątynia. Obecnie na Górze znajduje się bazylika i sanktuarium, z figurką św. Anny Samotrzeciej (XV wiek) z jej relikwiami, franciszkański zespół klasztorny z Rajskim Placem (dziedzińcem arkadowym) z lat 1733-1749, na którym stoi 15 stuletnich konfesjonałów, jest także grota wykonana na wzór groty z Lourdes oraz 40 kaplic kalwaryjnych z lat 1700-1709.
Na szczycie Góry Św. Anny zbudowano w latach 80. XV wieku klasztor i kościół, który od XVIII wieku jest ważnym centrum pielgrzymkowym.
Historia kościoła i klasztoru
Pierwszy kościół (pw. św. Jerzego) na górze został zbudowany w 1480 z fundacji Mikołaja i Krzysztofa Strzał (Strzel), właścicieli Poręby, Leśnicy i Żyrowej. Na początku XVII wieku pr
zeniesiono z Ujazdu do tutejszego kościoła słynącą cudami drewnianą figurkę św. Anny Samotrzeciej (z ok. 1480), zawierającą relikwie świętej. Zmieniono też wtedy nazwę kościoła i samej góry (wcześniej zwanej Górą Św. Jerzego). W 1655 r. na Górę Św. Anny przybyło pod przewodnictwem O. Franciszka Rychłowskiego 30 franciszkanów z Krakowa, który opuścili w czasie wojny polsko-szwedzkiej, gdy spalono ich klasztor. Za zgodą kapituły z O. Krystianem Chojeckim na czele oraz właściciela Opolszczyzny, króla polskiego Jana Kazimierza w 1656-1659 zbudowali oni drewniany klasztor na Górze św. Anny. W latach 1671-1673 na miejscu starego zbudowano nowy kościół w stylu barokowym fundacji hrabiego Gaszyna. W latach 1733-1749 powstał murowany zespół klasztorny, do którego w 1768 dobudowano Rajski Plac (dziedziniec arkadowy), na którym obecnie stoi 15 stuletnich konfesjonałów. Jednocześnie w 1754 na kościele dobudowano sygnaturkę. W latach 1700-1709 wybudowano z fundacji hrabiego Gaschina 33 kaplice kalwaryjne, na południowo-wschodnich stokach góry. Zaprojektował je opolski architekt Domenico Signo. Nominalnie były własnością parafii w Leśnicy, faktycznie nie były użytkowane aż do 1763, kiedy kalwarię przejęli zakonnicy z Góry św. Anny i podjęli działania by uczynić je miejscem pielgrzymowania. W okresie 1756-1764 odnowiono stare kaplice, dobudowano cztery nowe, w 1764 uzyskano odpust papieski dla kalwarii. W roku 1766 r. O. Stefan Staniewski opracował program odprawianych na kalwarii nabożeństw, a teksty modlitw i pieśni umieścił rok później w polskim modlitewniku O. Wacław Waxmański.
W dniu 12 września 1779 r. wyruszyła z Bytomia na Górę Św. Anny pierwsza śląska pielgrzymka, zapoczątkowując ruch pielgrzymkowy do sanktuarium. W związku ze wzrastającą ilością pielgrzymów kościół przebudowano w 1781 pod kierunkiem architekta ze Strzelec Opolskich Worbsa, który w latach 80. kierował także renowacją i przebudową kalwarii (dodano m.in. kolejną kaplicę, kilka innych drewnianych zamieniono na murowane). W 1810 klasztor uległ kasacji, a franciszkanów wysiedlono. Zakonnicy powrócili w 1860, odnowili kościół, w 1868 dobudowali wieżę zegarową, jednak w 1875 znów zostali wysiedleni, a klasztor zlikwidowano w związku z Kulturkampfem. Walce o zachowanie klasztoru oraz o roli świątyni dla ludu śląskiego poświęcony jest poemat księdza Bonczyka pt. Góra Chełmska z 1886. Zakonnicy wrócili w 1887 roku. W 1897 powstały oba istni
ejące dziś neobarokowe ołtarze boczne oraz ołtarz główny autorstwa czeskiego artysty Rajmonda Kutzery (zdemontowany w 1957). Następnie w 1904-1905 znacząco przebudowano klasztor. Na przełomie XIX/XX wieku przebywał w klasztorze jako zakonnik Chryzogon Reisch, autor monograficznej pracy o historii tutejszego klasztoru. Pod koniec XIX wieku wykupiono duży kamieniołom nefelinitu tuż za północnym murem klasztoru, zasypano go i w 1912-1913 urządzono plac modlitewny i grotę na wzór groty z Lourdes projektu Bauma. W okresie 1913-1916 w 14 małych bocznych grotach zbudowano tam stacje Męki Pańskiej, częściowo fundowane przez rodziny poległych w I wojnie światowej. W 1928-1938 zbudowano na południe od klasztoru wielki Dom Pielgrzyma.
W 1939 r. Niemcy zabronili odprawiać w klasztorze msze w języku polskim, a 13 listopada 1940 roku wyrzucili franciszkanów z klasztoru, oddając budynek Niemcom z Rumunii, niszcząc przy okazji bibliotekę klasztorną, skuwając polskie napisy i konfiskując zbiory muzeum klasztornego. W czasie wojny, Niemcy aresztowali gwardiana Bonifacego Wiesiołka.
W okresie 1957-1963 Josef Mitschke dokonał gruntownej przebudowy wnętrza kościoła w stylu neobaroku, wykonując neobarokowe sztukaterie, malowidła ścienne i główny ołtarz, a w 1992 jego syn Georg zbudował neobarokowy prospekt organowy.
W roku 1949 miał miejsce zjazd kapłanów z udziałem Prymasa Stefana Wyszyńskiego, a w 1983 świątynię odwiedził papież Jan Paweł II. Na jego cześć po stronie północnej bazyliki postawiono w 2000 pierwszy na Opolszczyźnie pomnik Papieża będący kopią monumentu z Płocka, autorstwa Zemły.