Jedną z najbardziej rozpowszechnionych współcześnie form życia wspólnotowego jest małżeństwo i rodzina. W klasycznym ujęciu definicyjnym małżeństwo jest legalną formą związku mężczyzny i kobiety. Z kolei rodzina stanowi parę małżeńską z dziećmi (Slany 2002: 77). Obok małżeństwa i rodziny, dość powszechnym zjawiskiem demograficznym we współczesnym świecie są alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego, definiowane m.in. jako układy wzajemnych powiązań seksualnych i rodzinnych, które nie są usankcjonowane prawnie i/lub nie posiadają biologicznego rodzicielstwa (Kwak 2005: 91). Jedną z takich alternatywnych form życia małżeńskiego jest kohabitacja. Termin ten pochodzi od łac. co-habitatio oznaczającego „wspólne zamieszkiwanie z kimś” (Wielki Słownik Wyrazów Obcych, 2003: 640). Szwedzki socjolog Jan Trost z Uniwersytetu Uppsala pisze, że „kohabitacja to związek tworzony przez dwie osoby płci przeciwnej, wspólnie zamieszkujące przez dłuższy czas, prowadzące wspólne gospodarstwo domowe oraz utrzymujące stosunki seksualne” (Trost 1979: 13). Pierwsze próby usankcjonowania prawnego kohabitacji były podejmowane już w XIII wieku, m.in. w Królestwie Danii, gdzie w duńskim prawie zdefiniowano status kobiety kohabitującej z mężczyzną. Zakładano w nim, że kobieta, która spożywała w domu mężczyzny posiłki przez okres dłuższy niż trzy zimy stawała się, w świetle ówczesnego prawa, jego żoną (za: Koskelainen 1981: 115).
Jednak prawdziwy wzrost występowania zjawiska kohabitacji, w tym również prób jego usankcjonowania w krajach Europy Zachodniej (szczególnie w Szwecji), odnotowano na przełomie lat 60. i 70. XX wieku. Współcześnie kohabitację próbuje się traktować jako formę życia w znaczący sposób zbliżoną do małżeństwa, szczególnie pod względem struktury oraz funkcji. Pomimo dużego zainteresowania naukowców tą problematyką, stosunkowo niewiele opracowań porusza aspekt wpływu kohabitacji na funkcjonowanie dzieci (Zheng i in. 2010: 557). Dlatego celem prezentowanego artykułu nie jest ocena samego zjawiska kohabitacji i polemika z aktualnymi stanowiskami naukowymi na ten temat, a jedynie próba odpowiedzi na pytanie, jaki jest jej wpływ na rozwój i funkcjonowanie dzieci.
Problematykę związku kohabitacji rodziców z rozwojem i funkcjonowaniem dzieci warto analizować już od momentu ich poczęcia. Zasadność takiego podejścia potwierdzają wyniki badań, w których badano związek poczęcia i narodzin dziecka z trwałością relacji kohabitujących ze sobą rodziców. Stwierdzono, że poczęcie dziecka w okresie kohabitacji jego rodziców jest związane z silną trwałością relacji, jakie zachodzą między nimi. Tego samego nie można już powiedzieć o trwałości relacji rodziców w momencie, kiedy poczęte przez nich dziecko przyjdzie na świat w niezalegalizowanym związku (Manning 2004: 674). W świetle dotychczasowych wyników badań pragnienie posiadania przez kohabitujących partnerów dziecka nie stanowi dla nich powodu do zalegalizowania ich związku (Manning 1995: 191). Zatem istotny wpływ na trwałość relacji rodziców ma kwestia, czy narodziny dziecka nastąpią w okresie ich kohabitacji lub też już w związku małżeńskim. Odkryta prawidłowość działa zapewne na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Osłabione, przez narodziny dziecka, relacje kohabitujących ze sobą partnerów oddziałują również na jego rozwój i dalsze funkcjonowanie. Tezę tę zdają się częściowo potwierdzać inne wyniki badań, na podstawie których ustalono, że dzieci wychowywane w związkach nieformalnych są pięć razy częściej narażone na rozpad związku swoich rodziców, aniżeli dzieci ze związków formalnych (Osborne i in. 2007: 1345). Ponadto samopoczucie dzieci wychowywanych w związkach nieformalnych może również zależeć od tego, czy są one wychowywane przez biologicznych rodziców, czy też wychowują je macocha albo ojczym. Jak wynika z przeprowadzonych przez naukowców badań, nastoletnie osoby wychowywane przez osoby niebędące ich biologicznymi rodzicami charakteryzują się gorszym samopoczuciem aniżeli dzieci, nad którymi opiekę sprawuje dwoje biologicznych rodziców (Manning i Lamb 2003: 876). Innym ważnym aspektem, poprzez który kohabitacja może oddziaływać na funkcjonowanie dzieci, jest aspekt ekonomiczny. Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzonych na grupie 34 509 Amerykanów. Na ich podstawie stwierdzono, że sytuacja finansowa dzieci wychowywanych w związkach nieformalnych może być satysfakcjonująca m.in. wtedy, kiedy jeden z kohabitujących rodziców dzieli się swoimi dochodami z pozostałymi członkami. Jednakże zdecydowanie lepszą sytuację finansową zaobserwowano wśród dzieci, które wychowywały się w związkach formalnych (Manning i Brown 2006: 345). Na podstawie innych badań stwierdzono, że kohabitacja rodziców może negatywnie wpływać na wczesną inicjację seksualną dziewczynek, ich zbyt wczesne zajście w ciążę, jak również wyniki w nauce. W dotychczasowych badaniach przyczynę negatywnego wpływu kohabitacji rodziców na funkcjonowanie ich dzieci upatrywano w niestabilności rodziny, ale przytoczone wyniki nie potwierdziły tej tezy (Bulanda i Manning 2008: 593). Dzięki najnowszym badaniom nad różnicami w zakresie stanu zdrowia pomiędzy dziećmi wychowywanymi w związkach nieformalnych a dziećmi rodziców żyjących w małżeństwie ustalono, że pięcioletnie dzieci, którymi opiekują się osoby ze sobą kohabitujące, charakteryzują się gorszym stanem zdrowia niż ich rówieśnicy ze związków formalnych. Dla poprawy stanu zdrowia dzieci wychowywanych przez osoby pozostające w konkubinacie, autor przytaczanych badań sugeruje, aby rodzice legalizowali tego typu związki (Schmeer 2011: 181). Negatywne implikacje kohabitacji rodziców względem dzieci stwierdzono również w zakresie ich przystosowania się do warunków środowiska szkolnego. Dzięki uzyskanym wynikom badań odnotowano istotnie słabsze umiejętności adaptacji do warunków szkolnych u dzieci, których rodzice kohabitują, niż u dzieci wychowywanych w zalegalizowanych związkach. Ponadto, fakt rozpadu nieformalnego związku rodziców nie ma żadnego znaczenia dla podwyższenia u dzieci poziomu ich umiejętności adaptacyjnych do środowiska szkolnego. Warto jednak pamiętać, że negatywne konsekwencje względem dzieci, jakie wynikają z rozpadu związku kohabitacyjnego, są dla nich znacznie bardziej dotkliwe niż w przypadku rozwodu rodziców (Zheng i in. 2010: 557).
Można zdecydowanie stwierdzić, że wpływ kohabitacji rodziców na rozwój i funkcjonowanie dzieci jest negatywny. Stanowisko to ma mocne uzasadnienie zarówno w aktualnej wiedzy naukowej, jak również w dotychczasowych wynikach badań.
Przemysław Eugeniusz Kaniok
NOTKA:
dr Przemysław Eugeniusz Kaniok – pracownik naukowo-dydaktyczny w Katedrze Pedagogiki Społecznej Instytutu Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego
Bibliografia
Bulanda R. E., Manning W. D., 2008, Parental Cohabitation Experiences and Adolescent Behavioral Outcomes, „Population Research and Policy Review”, 27(5), s. 593-618.
Koskelainen O., 1981, Jan Trost: Unmarried Cohabitation, International Library/Librairie inter nationale. Vasterås 1979. 206 pp, „Acta Sociologica”, 24(1-2), s. 115-116.
Kwak A., 2005, Rodzina w dobie przemian. Małżeństwo i kohabitacja, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa.
Manning W. D., 1995, Cohabitation, marriage, and entry into motherhood, „Journal of Marriage and the Family”, 57, s. 191-200.
Manning W. D., 2004, Children and the stability of cohabiting couples, „Journal of Marriage and Family”, 66(3), s. 674-689.
Manning W. D., Brown S., 2006, Children’s economic well-being in married and cohabiting parent families, „Journal of Marriage and Family”, 68(2), s. 345-362.
Manning W. D., Lamb K. A., 2003, Adolescent well-being in cohabiting, married, and single-parent families, „Journal of Marriage and Family”, 65(4), s. 876–893.
Osborne C., Manning W. D., Smock P. J., 2007, Married and cohabiting parents’ relationship stability: A focus on race and ehnicity, „Journal of Marriage and Family”, 69(5), s. 1345-1366.
Schmeer K. K., 2011, The child health disadvantage of parental cohabitation, „Journal of Marriage and Family”, 73(1), s. 181-193.
Slany K., 2002, Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, „Nomos”, Kraków.
Trost J. (1979). Unmarried cohabitation, International Library, Västerås.
Wielki Słownik Wyrazów Obcych pod red. M. Bańki, 2003, PWN, Warszawa.
Zheng W., Costigan C. L., Feng H., Kampen R., Schimmele Ch. M., 2010, Change and stability in cohabitation and children’s educational adjustment, „Journal of Comparative Family Studies”, 41(4), s. 557-579.
RAMKA 1
Dzieci wychowywane w związkach nieformalnych są pięć razy częściej narażone na rozpad związku swoich rodziców, aniżeli dzieci ze związków formalnych.
RAMKA 2
Kohabitacja rodziców może negatywnie wpływać na wczesną inicjację seksualną dziewczynek, ich zbyt wczesne zajście w ciążę, jak również wyniki w nauce.
RAMKA 3
Odnotowano istotnie słabsze umiejętności adaptacji do warunków szkolnych u dzieci, których rodzice kohabitują, niż u dzieci wychowywanych w zalegalizowanych związkach.
