Autor: Ks. Jacek Wojda
Mnisi z Zachodu
Nie tylko na Wschodzie, ale również Zachodzie wiele dziewic i osób praktykujących radykalną ascezę poświęciło swe życie Bogu żyjąc w rodzinnych domach. Z czasem życie wspólnotowe dziewic podlegało uporządkowaniu. Pojawiała się liturgia konsekracji dziewic i tradycja welonu. W IV w. w Rzymie kobiety z wyższych klas społecznych zakładały wspólnoty żeńskie osób poświęconych Bogu. Jednocześnie życie monastyczne mające za miejsce narodzin pustynie Egiptu dotarło na Zachód. Stało się to przez pośrednictwo świadków życia mniszego na Wschodzie. Są wśród nich Atanazy Aleksandryjski, Hieronim i inni.
Atanazy Wielki
Atanazy z Aleksandrii (295-373) w młodości doświadczył życia mniszego na pustyni egipskiej. Był jednym z wielu, którzy spotkali Antoniego Pustelnika. Jego droga chrześcijańska wiodła jednak przez życie w szeregach kleru Aleksandrii. Przyjął święcenia diakonatu i pomagał swojemu biskupowi Aleksandrowi. Razem z biskupem udał się na sobór do Nicei w Azji Mniejszej w 325 roku. Przyczynił się do potępienia nauki Ariusza negującego bóstwo Chrystusa. Gdy zmarł jego biskup (328) został wybrany na jego miejsce biskupem Aleksandrii. Kontynuował walkę z herezją ariańską. Z tego powodu aż pięć razy poszedł na wygnanie; był najpierw w Trewirze (od 335 r.), potem w Rzymie, potem na pustyni[1]. Jako pasterz chcący umacniać wiernych wizytował swój Kościół od Assuanu po Tebaidę. Miał wsparcie w środowiskach monastycznych. Delegacja mnichów z Tabennesi wyrażała radość z jego powrotu z wygnania. Św. Antoni pustelnik stał się obrońcą biskupa[2].
Atanazy przyniósł doświadczenie życia monastycznego Egiptu na Zachód. Przybył na wygnanie do Trewiru w towarzystwie kilku mnichów[3]. Założył tam wspólnoty monastyczne. Wsparł również ich rozwój w Rzymie. Jego dzieło Vita Antoni przyczyniało się pójścia wielu drogą powołania zakonne.
Marcin z Tours
Marcin (316-397) był rzymskim żołnierzem pochodzącym z Pannoni, który nawrócił się w Galii w okolicach Amiens[4]. Po chrzcie udał się do swoich rodziców, aby ich pozyskać dla wiary w Chrystusa, lecz bez skutku. Nawrócili się dopiero pod koniec życia. Wrócił do Galii i zatrzymał się w Poitiers. Biskup miasta Hilary, znający monastycyzm wschodni, stał się dla niego ojcem duchownym. Słuchał o jego pragnieniach poświęcenia się Bogu i o praktykowaniu ascezy. Marcin został odesłany przez biskupa na pustelnię do pobliskiego Ligugé. Przebywał tam wraz z kilkoma towarzyszami. Stał się przewodnikiem i ojcem dla otaczających go mnichów (ok. 360 r.). Nie zamyka się jednak w klasztorze, ale prowadzi akcję ewangelizacji okolicznej ludności.
W 370 roku stanął przed propozycją zostania biskupem w Tours. Biskup tego miasta Litorius zmarł. Wierni mimo oporów Marcina sprowadzili go do miasta, gdzie przyjął biskupstwo. Nie przestał jednak być mnichem. Założył nową pustelnie w pobliżu miasta dając początek klasztorowi Marmoutier. Często tam przebywał. Reguła opierała się na ubóstwie, umartwieniu i modlitwie. Mnisi ubierali się na wzór Jana Chrzciciela, łowili ryby w rzece Loarze, przepisywali manuskrypty. Marcin jako biskup poświęcał się rozszerzaniu wiary chrześcijańskiej usuwając ślady pogaństwa. Dzięki jego akcji w miejsce pogańskich miejsc świętych powstawały kościoły i klasztory.
Gdy zmarł w 397 roku, jego relikwie złożono na chrześcijańskim cmentarzu przy mieście Tours. Z czasem na miejscu jego pochówku budowano w różnych wiekach kaplice, kościoły, przy których osiedlili się zakonnicy – strażnicy świętego i posługujący pielgrzymom.
Hieronim
Hieronim z Dalmacji (347-419) związał się z Rzymem, gdzie przyjął chrzest. Uczył się języka greckiego. Kolejnym miastem, gdzie przebywał był Trewir. W towarzystwie tamtejszych chrześcijan rozwijał swoje talenty, zgłębiając m.in. teologię. Stamtąd wyruszył na Wschód do Azji Mniejszej. Tam przeżył zwrot ku Pismu Świętemu od pism świeckich. Sam stał się na pewien czas mnichem żyjącym na pustyni Chalkis w okolicach Antiochii. Zajmował się jednocześnie studiami nad Biblią. W Antiochii został wyświęcony na prezbitera. Wrócił przez Konstantynopol do Rzymu, gdzie stał się propagatorem życia monastycznego w środowisku kobiet z rzymskiej arystokracji. Stanął w obronie wyższości dziewictwa nad małżeństwem przeciwko tym, którzy uprawiali ostrą krytykę i rzucali oszczerstwa na życia w dziewictwie[5].
Swoim radykalizmem wzbudził wrogość wobec swej osoby. Postanowił opuścić Rzym i udać się na Wschód. W towarzystwie przyjaciół chrześcijan przybył do Antiochii, a stamtąd wraz z przybyłymi z Rzymu arystokratkami Paulą i Eustochium ruszyli do Ziemi Świętej. Odbyli pielgrzymkę po miejscach świętych, docierając aż do Egiptu. Tam doświadczyli kwitnącego życia monastycznego. Wrócili do Palestyny zatrzymując się w Betlejem. W miejscu narodzin Jezusa, korzystając z grot, Hieronim założył wraz ze swoją przyjaciółką, Paulą, żeńskie wspólnoty monastyczne, oraz wspólnotę dla mężczyzn, z którą sam związał swe życie.
Hieronim uczynił z Pisma Świętego duszę życia monastycznego. Pozostawił tłumaczenia z oryginału (z hebrajskiego, z greki) ksiąg biblijnych na łacinę. Jego komentarze oraz traktaty teologiczne są owocem życia na pustyni. Dla innych mnichów Hieronim zostawił styl życia, aby pogłębiając intelektualnie Pismo Święte karmili swe życie duchowe. Tego rodzaju mnich jest zapowiedzą monastycyzmu na usługach kultury chrześcijańskiej. Gdy klasyczna cywilizacja zaczęła być deptaną przez barbarzyńców, mnisi byli jej ratunkiem.
Augustyn
Jan Kasjan z Marsylii
Jan Kasjan (360-435), pochodzący z dzisiejszej ze Scytii (dziś na Bałkanach), przeszedł przez ówczesny świat doświadczając życia chrześcijańskiego. Na swojej drodze spotkał wspólnoty monastyczne. Był w Palestynie, gdzie stał się członkiem klasztoru. Potem udał się do Egiptu, gdzie nie zaprzestał życia monastycznego. Po opuszczeniu Egiptu przybył do Konstantynopola. Stał się diakonem tego Kościoła. Wówczas jako wysłannik swego biskupa poznał Rzym. Ostatnim etapem jego drogi była południowa Galia. W Marsylii ok. 415 r. założył dwa klasztory: jeden świętego Wiktora dla mężczyzn, drugi świętego Zbawiciela dla kobiet. Stał się pisarzem służącym rozwojowi życia monastycznego. Jego dzieło O urządzeniach klasztornych i lekarstwach przeciw ośmiu głównym nałogom oraz Konferencje z Ojcami, wprowadzało Zachód w tradycję życia mnichów ze Wschodu[10]. Kasjan stał się wychowawcą mnichów na Zachodzie. Z jego dzieł korzystał późniejszy ojciec monastycyzmu na Zachodzie Benedykt z Nursji.
Honorat z Lerynu
Honorat ur. ok. 370 r. w Trewirze, zmarł w Arles w 430 roku. Już jako młody człowiek pochodzący z rodziny rzymskiej został pociągnięty przykładem życia eremickiego. Pragnął zostać jednym ze wschodnich Ojców Pustyni, ale po dotarciu do Grecji, jego brat Wenancjusz nagle zmarł, a sam Honorat zachorował. Wrócił więc do południowej Galii. Żył jako eremita w górach w pobliżu Fréjus. Za radą biskupa tego miasta Leoncjusza osiadł na pobliskich wyspach, zwanych Wyspami Leryńskimi. W ten sposób stał się protoplastą życia monastycznego na Wyspach. Jedna z nich będzie nazwana wyspą św. Honorata, ta na której założył swą pustelnię, a później klasztor.
Honorat oddawał się umartwieniom ciała, medytacji Pisma Świętego i modlitwie. Chciał pozostać w ukryciu, ale wieść o jego świętości rozeszła się dość szybko. Przybyli do niego liczni ludzie, by pod jego okiem prowadzić życie zakonne. Około 410 roku wyspa stał się kolonią pustelników, których ojcem duchownym był Honorat. Z czasem powstał również klasztor, w którym odbywała się formacja młodych ludzi, pragnących wieść życie monastyczne. Klasztor i kolonia anachoretów (ławra) funkcjonowały w jedności[11]. Swą regułę klasztorną wzorował na regule św. Pachomiusza.
Pod koniec swego życia zostaje wybrany przez Arelateńczyków na biskupa. Stawiając opór temu powołaniu mówił do nich: Kto wam dał pragnienie posiadania tego człowieka dla was, na niekorzyść tych, dla których Bóg go przydzielił w swojej pustyni[12]. Przyjął to wyzwania, jakim było biskupstwo, ale nie zrezygnował z życia monastycznego. Założył klasztor przy swej katedrze biskupiej. Wyspy Leryńskie stały się wielkimi ogniskami życia monastycznego, które promieniowały na Zachodzie aż do Irlandii.
[1] J. Comby, Pour lire l’Histoire de l’Église, s. 114.
[2] Ch. Boureux, Commencer dans la vie religieuse avec Saint Antoine Suivi de la „Vie d’Antoine” par Athanase d’Alexandrie, Chartres : Cerf 2003, s. 83.
[3] Fr. Metzger, K. Feuerstein-Praßer, Historia życia zakonnego, s. 10.
[4] Św. Marcin miał swojego hagiografa Sulpicjusza Sewera, który opisał jego życie w dziele pt. Vita Beati Martini. Historyk biskup Grzygorz z Tours pisze o nim w Historia Francorum, http://www.thelatinlibrary.com/gregorytours.html, z 26.IX.2014.
[5] J. Comby, Pour lire l’Histoire de l’Église, s. 90.
[6] Hæc sunt quæ ut observatis præceptus, nazwana także Regula Augustini ad servos Dei – CPL 1839b.
[7] Ante omnia, fratres (CPL 1839a).
[8] Reguła św. Augustyna, przeł. ks. Marek Starowieyski, [w:] dzieło zbiorowe, Starożytne reguły zakonne, Warszawa 1980 ATK PSP 26, s. 73-102.
[9] Fr. Metzger, K. Feuerstein-Praßer, Historia życia zakonnego, s. 11.
[10] Sz. Pieszczoch, Patrologia, Działalność Ojców, t. I, Gniezno 1994, s. 133. Jan Kasjan, Rozmowy, przeł. L. Wrzoł, w: Sz. Pieszczoch,Patrologia, t. 2: Ojcowie mówią, Gniezno 1994, s.216-217.
[11] A. Żurek, Św. Cezary z Arles, WAM 2002: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TS/swieci/cezaryzarles-04.html#, z dn. 26.XI.2014.
[12] http://www.orthodoxa.org/FR/orthodoxie/synaxaire/stHonorat.htm, z dn. 26.XI.2014 : « Qui vous a donné le désir de posséder pour vous cet homme, au détriment de ceux à qui Dieu l’avait accordé en son désert ? ».
Foto. stacja7
Foto. Rachel