Historia sanktuarium sięga 1813 roku, kiedy pod Lipskiem miała miejsce bitwa narodów. W bitwie tej poważne rany odniósł Tomasz Kłossowski, kowal z okolic Lichenia, walczący po stronie wojsk napoleońskich. Jak podaje tradycja, konający żołnierz modlił się o śmierć w rodzinnych stronach. Wtedy ukazała mu się Matka Boska z Orłem Białym i w zamian za obietnicę szczęśliwego powrotu do domu poleciła, by poszukał jej wizerunku i zaniósł w rodzinne strony. Po 23 latach uratowany żołnierz znalazł we wsi Lgota, na przydrożnym drzewie stary obraz, najbardziej podobny do zapamiętanego oblicza z wizji. Wziął go ze sobą i umieścił w kapliczce na sośnie w lesie grąblińskim, nieopodal Lichenia. Namalowany przez nieznanego malarza obraz na modrzewiowej desce przedstawia Najświętszą Maryję Pannę spoglądającą na rozpostartego na jej piersiach orła białego w koronie.
Licheń Stary – wieś położona we wschodniej części województwa wielkopolskiego, w powiecie konińskim, w gminie Ślesin, nad jeziorem licheńskim; prawa miejskie XV-XVII w.; od połowy XIX w. ośrodek pielgrzymkowy o znaczeniu ogólnopolskim.
Historia osadnictwa na terenie miejscowości sięga epoki kamiennej, z której to przedmioty bytowania człowieka odnaleźli archeolodzy. W czasach rzymskich wiódł tędy szlak handlowy, zwany bursztynowym. Wg legendy na wzgórzu, tuż nad jeziorem, znajdowała się wówczas pogańska świątynia, w której czczono słowiańskie bóstwo zwane Lichem – od którego z kolei wywodzić się miała nazwa miejscowości. Od co najmniej 1458 miał prawa miejskie, jednak brak rozwoju oraz zniszczenia z czasów potopu szwedzkiego spowodowały utratę tych praw w 1655.
Obecnie jedno z większych sanktuariów maryjnych w Polsce (rocznie ok. 1,5 mln pielgrzymów i turystów), prowadzone przez księży marianów, przybyłych do tutejszej parafii w 1949 roku. Miejsce kultu religijnego Matki Boskiej Bolesnej.
Na rynku w Licheniu znajduje się kapliczka z granitowym krzyżem, z którym wiąże się pierwsza historyczna wzmianka o tej miejscowości. W 1151 roku Piotr Dunin w połowie drogi między Kaliszem a Kruszwicą, znacząc w ten sposób starożytny szlak, postawił ten właśnie krzyż. Według legendy, został on wykuty z jednego z głazów ze ściany rozebranej świątyni pogańskiej lub z posągu pogańskiego bóstwa.
Historia sanktuarium sięga 1813 roku, kiedy pod Lipskiem miała miejsce bitwa narodów. W bitwie tej poważne rany odniósł Tomasz Kłossowski, kowal z okolic Lichenia, walczący po stronie wojsk napoleońskich. Jak podaje tradycja, konający żołnierz modlił się o śmierć w rodzinnych stronach. Wtedy ukazała mu się Matka Boska z Orłem Białym i w zamian za obietnicę szczęśliwego powrotu do domu poleciła, by poszukał jej wizerunku i zaniósł w rodzinne strony. Po 23 latach uratowany żołnierz znalazł we wsi Lgota, na przydrożnym drzewie stary obraz, najbardziej podobny do zapamiętanego oblicza z wizji. Wziął go ze sobą i umieścił w kapliczce na sośnie w lesie grąblińskim, nieopodal Lichenia. Namalowany przez nieznanego malarza obraz na modrzewiowej desce przedstawia Najświętszą Maryję Pannę spoglądającą na rozpostartego na jej piersiach orła białego w koronie.
Po śmierci Tomasza obrazem zaopiekował się miejscowy pasterz – Mikołaj Sikatka, mający kilkakrotnie wizję Matki Boskiej. Przekazała mu ona różne wskazówki, w tym zalecenie przeniesienia obrazu z lasu do kościoła. Początkowo nikt nie uwierzył Sikatce. Sytuacja zmieniła się, gdy w tym samym roku w okolicy zapanowała — zapowiedziana wg niego przez Matkę Bożą — epidemia cholery. Mieszkańcy zaczęli licznie gromadzić się przy obrazie na modlitwie o zdrowie. Świadectwa o licznych uzdrowieniach sprawiły, że władze kościelne po zbadaniu tych wydarzeń poleciły przenieść obraz do kościoła w Licheniu, co nastąpiło uroczyście 29 września 1852 roku. Same objawienia nigdy nie zostały przez Kościół uznane.
W 1949 roku parafię licheńską objęło Zgromadzenie Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (łac. Congregatio Clericorum Regularium Marianorum sub titulo Immaculatae Conceptionis Beatissimae Virginis Mariae, skr. MIC), zakon katolicki założony w 1673 roku przez Stanisława Papczyńskiego.
15 sierpnia 1967 roku Kardynał Prymas Polski – Stefan Wyszyński, w święto Wniebowzięcia Matki Bożej, przy udziale ordynariusza diecezji włocławskiej biskupa Antoniego Pawłowskiego, wielu innych biskupów, kilkuset księży, zakonników i zakonnic oraz 150 tys. wiernych, dokonał aktu koronacji obrazu Matki Bożej Licheńskiej. Korona została przysłana przez papieża Pawła VI, który nadał obrazowi tytuł: Maryja – Bolesna Królowa Polski. Obecnie obraz znajduje się w głównym ołtarzu nowej Bazyliki.
Oprócz kościoła znajdują się w Licheniu także inne obiekty cenne dla pielgrzymów. W lesie grąblińskim została zbudowana droga krzyżowa oraz dwie kapliczki: duża i mała. W małej jest umieszczony kamień przyniesiony z głębi lasu grąblińskiego, mający wg wierzeń przedstawiać wypalone stopy Matki Bożej.
W centralnej części sanktuarium, znajduje się kościół pw. św. Doroty. Pierwotny, parafialny drewniany kościół z 1415 zastąpiono murowanym zbudowanym w okresie 1844 – 1855. Budowa nowego kościoła wiązała się głównie z decyzją o przekazaniu do Lichenia słynnego już wówczas obrazu Matki Bożej powstałego w drugiej połowie XVIII wieku jako kopia szesnastowiecznego obrazu ołtarzowego z kościoła w Rokitnie. Obraz ten był w kościele aż do 2006, gdy przeniesiono go do bazyliki. Kościół został gruntownie przebudowany w 1977, gdy wymieniono prawie całe wyposażenie wnętrza oraz strop i dach świątyni.
Obok kościoła wznosi się 25-metrowej wysokości kamienna góra (tzw. Golgota), na której szczycie widoczny jest krzyż oraz postacie Matki Bożej i św. Jana. Zbudowano ją w okresie 1976 – 1985, m.in. z wielkiej ilości głazów narzutowych. Na Golgocie rozmieszczono stacje drogi krzyżowej oraz szereg sztucznych grot, w których urządzono kaplice.
Bazylika Najświętszej Maryi Panny Licheńskiej
W 2004, po dziesięciu latach prac, oddano do użytku monumentalną pięcionawową bazylikę z centralną kopułą, według projektu Barbary Bieleckiej z Gdyni. Jest to obecnie największa świątynia w Polsce, ósma w Europie i dwunasta na świecie – długość 139 m, szerokość 77 m (szerokość elewacji frontowej – 162 m), wysokość części centralnej 64,8 m (wysokość krzyża wieży – 141,5 m). Kubatura budowli wynosi ponad 300 tys. m³, powierzchnia 23 tys. m². Światło wpada do wnętrza przez tyle okien, ile jest dni w roku – 365, a wejść do środka można przez tyle drzwi, ile rok ma tygodni – 52. Do kościoła prowadzą 33 stopnie nawiązujące do lat życia Jezusa Chrystusa na ziemi. Na placu przed bazyliką może zgromadzić się ok. 250 tys. wiernych.
Świątynia zbudowana jest na planie krzyża. Składa się z części głównej, dzwonnicy, wieży oraz trzech okazałych portyków. Nad portykiem głównym góruje Królowa Archaniołów z Dzieciątkiem, której towarzyszy sześć postaci anielskich. Portyk wschodni poświęcony jest czterem Ewangelistom. Portyk zachodni zdobi okazała Pietà. W dzwonnicy (mierzącej 68 m) umieszczono dzwon "Maryja Bogurodzica" ważący prawie 15 ton. Jest to największy dzwon w Polsce i trzeci pod względem wielkości w Europie. Odlany został w ludwisarni Enriko Campanniego pod Mediolanem. Ma ton uderzeniowy c°, średnicę 3,12 m, wysokość 4,40 m. Wykonany został ze spiżu, a jego 400-kilogramowe serce każdego dnia oznajmia zbliżające się południe. Nieopodal nowej świątyni zostały umieszczone także inne dzwony, m.in. ważący 11,6 ton – "Józef" o tonie e° (serce 270 kg), będący największym wykonanym dotąd w Polsce, w ludwisarni Janusza Felczyńskiego w Przemyślu.
Widoczna z daleka kopuła bazyliki ma 25 m średnicy i 45 m wysokości. Od środka widoczna jest dekoracyjna srebrno-złota czasza wykonana ze stali i anodowanego aluminium. Na zewnątrz kopuła pokryta jest płytkami z aluminium anodowanego na złoty kolor.
W Sanktuarium są także największe w kraju organy. Mają one 157 głosów i ok. 20 tys. piszczałek.
Instrument, pod względem wielkości jest trzeci w Europie i trzynasty na świecie. Składa się z pięciu części rozmieszczonych w nawach – głównej i bocznych – oraz w prezbiterium bazyliki. Instrumenty w nawach głównej i bocznych mają samodzielne stoły gry, zaś instrumenty w prezbiterium są sterowane z głównego stółu gry, który obejmuje wszystkie 5 instrumentów, ma pełny zakres 157 głosów i sześć manuałów z pedałem. Organy zostały poświęcone i oficjalnie oddane do użytku na początku lipca 2007 roku.
Organy uzyskały pozytywną ocenę komisji, złożonej z organistów, dyrygenta, organmistrza i księży-muzykologów z Polski, Niemiec i Włoch. Komisja przyznała, że pomimo dużej kubatury świątyni i kilkunastosekundowego pogłosu, instrument brzmi bardzo czytelnie. Projektantem architekturalnym i wykonawcą organów jest Dariusz Zych z Wołomina. Dyspozycję instrumentów zaprojektował prof. Andrzej Chorosiński z Warszawskiej Akademii Muzycznej.
Główna część organów, znajdująca się nad wejściem do bazyliki, waży 50 ton, a składa się na nią ok. 7 tys. piszczałek. Największa z nich mierzy 10 metrów. Piszczałki licheńskich organów wykonano w Polsce, Portugalii i Holandii.
Zgodnie z zamysłem architektonicznym bazylika przypomina falujący złoty łan zboża. Przejawia się to w dekoracji roślinnej placu przed świątynią oraz w architekturze samej świątyni. Zauważalne jest to m.in. w oknach wypełnionych szkłem o odcieniu złotawo-bursztynowym, ze ślusarką anodowanego aluminium w formie kłosów oraz kolumnach w portykach i we wnętrzu świątyni.
Inicjatorem budowy był ks. Eugeniusz Makulski, a generalnym wykonawcą robót budowlanych firma Budimex S.A. Głównymi konstruktorami byli Ryszard Wojdak i Marek Kin. Powstanie świątyni zostało sfinansowane z datków pielgrzymów.
Konsekrowanie bazyliki miało miejsce 12 czerwca 2004, jako Wotum Kościoła Katolickiego na Wielki Jubileusz Narodzenia Chrystusa. Pierwszym kustoszem Sanktuarium i proboszczem tamtejszej parafii został ks. Eugeniusz Makulski MIC. Obecnie posługę kustosza pełni ks. Wiktor Gumienny MIC, zaś proboszczem jest ks. Stanisław Kosiorowski MIC.
Na szczycie 141 metrowej wieży znajdują się dwa tarasy widokowe – górny na wysokości 130 m i dolny na wysokości 120 m, z których rozciąga się widok przy dobrej pogodzie na odległość nawet do 30 km od Lichenia.
Kalendarium budowy bazyliki
· 29 maja 1994 – nuncjusz papieski ks. arcybiskup Józef Kowalczyk poświęcił plac pod budowę nowej świątyni;
· 22 czerwca 1994 – ks. proboszcz Eugeniusz Makulski MIC na tym placu odprawił mszę św., poświęcił narzędzia pracy i rozpoczął budowę "pierwszą łopatą";
· 25 maja 1995 – ks. Prymas Józef Glemp wmurował kamień węgielny przywieziony z Watykanu z grobu św. Piotra Apostoła (kamień ten poświęcił osobiście w grudniu 1994 r. Jan Paweł II);
· 29 czerwca 1996 – ks. biskup Bronisław Dembowski poświęcił Złotą Kaplicę Trójcy Świętej;
· 20 czerwca 1998 – ks. biskup Roman Andrzejewski poświęcił Kaplicę Narodzenia Pańskiego;
· 7 czerwca 1999 – Jan Paweł II odwiedził Licheń i poświęcił budowę świątyni;
· 26 czerwca 2000 – nuncjusz papieski ks. arcybiskup Józef Kowalczyk poświęcił dzwon "Maryja-Bogurodzica" – największy w Polsce;
· 6 listopada 2001 – zakończenie montażu wieży;
· 12 czerwca 2004 – konsekrowanie bazyliki
· 2 lipca 2006 – przeniesienie Cudownego Obrazu Matki Bożej Licheńskiej z kościoła św. Doroty do bazyliki
Strona sanktuarium w Licheniu http://www.lichen.pl/
Zdjęcia http://www.lichen.biz/zdjecialichenia.php