Olmalyk, od słowa Olma lub Alma – jabłko, stutysięczna mieścina u podnóża gór na pograniczu Uzbekistanu, Kirgizji i Tadżykistanu. Przez Olmalyk przepływa sporych rozmiarów rzeczka Angren i niesie w swoich wodach ciekawą i smaczną rybę ze śledziowatych, która nazywa się „marynka”. Nie mam pojęcia, jak śledziowate dotarły w okolice gór, gdzie morzem nie pachnie. Ponoć ryba jest podstępna, bo może być śmiertelnie trująca, jeśli się jej dokładnie nie wyczyści z wnętrzności. Tym niemniej jej popularność jest ogromna. Można rzec, że to „złota rybka” dla tutejszych wędkarzy. Sławi się obecnie Olmalyk przemysłem chemicznym, metalurgicznym i oczywiście wielkim smogiem. Piszę „sławi się”, bo podobnie jak na ukraińskim Donbasie, jeśli widać smog to jawny znak, że zakłady jeszcze pracują. Choć to dla zdrowia zły znak, jest jednak praca, a to w naszych czasach w Azji Środkowej zjawisko rzadkie i bezcenne. W poszukiwaniu pracy opuściło już ojczyznę dobrowolnie kilka milionów Uzbeków, Tadżyków i Turkmenów. Jest to więc „złoty smog” poniekąd. W okolicznych górach, podobnie jak w mojej angreńskiej parafii, jest wydobywane złoto i inne metale kolorowe. To, że po sąsiedzku jest uran i że to złoto jest napromieniowane, nikogo nie powstrzymuje przed wydobyciem. Mamy więc „promieniujące złoto”. Wedle danych statystycznych 1989 roku, mieszkało tu 120 tys. ludzi w równych proporcjach: połowa Uzbeków i połowa Europejczyków: głównie Rosjan, Ukraińców, Białorusinów i Niemców. Uzbecy wciąż napływają z okolicznych ki szlaków i mnożą się, jak „Bóg przykazał”, bez kompleksów. Europejska diaspora topnieje. Jej miejsce w elitarnym gronie „rosyjskojęzycznych” zajmują Koreańczycy i Tatarzy. To dla nich głównie przyjeżdżam raz w miesiącu, w pierwsze piątki. Oni są dla mnie na wagę złota, jak „marynka” dla tutejszych smakoszy i rybaków. Piszę wciąż o złocie, bo mamy w tym mieście jedną ciekawostkę: pomnik „złotego jabłka”, który jest główną dekoracją nieopodal hakimiatu, czyli Urzędu Miasta. Moi tutejsi parafianie to głównie rosyjsko-języczni Tatarzy, Białorusini, Węgierka, Niemka i Ukrainka.
1. Babcia Henia
Chudziutka jak wióreczek, bezzębna staruszka rodem z białoruskich Mior. Zna wiele polskich modlitw i pieśni na pamięć. Każdy raz gdy ją odwiedzam, robi mi jakieś podarki: skarpetki, sweterek własnoręcznie wykonany na drutach, ręczniczek, pościel nawet, słodycze i pieniądze na drogę. Strach to brać, bo babcia nie jest bogata. Tym niemniej szczerze się obraża, gdy czegoś nie wezmę. Na szczęście mam komu rozdawać w Angrenie. Spowiada się regularnie w każdy pierwszy piątek. Na Mszy klęczy i po podniesieniu głośno wzdycha po polsku: „Pan mój i Bóg mój”! Była jakiś czas z córką Heleną na Białorusi, w rodzinnych Miorach 15 lat temu. Wydawało się, że powrócili na zawsze na stare śmieci, tak jak wielu uzbeckich Europejczyków. Tymczasem w Taszkiencie stała się tragedia. Pewien autobus staranował jej młodszą córkę Brygidę i kilka metrów pociągnął podbrzuszem, masakrując ciało. Babcia przyjechała na pogrzeb i nie potrafiła sprzedać domu, który pozostał po córce, więc w nim pozostała. Powróciła więc i druga córka Helena z młodszymi dziećmi: Anią i z Danusią.
2. Helena Dobroduszna, inteligentna i sympatyczna kobieta, w moim czyli średnim wieku. Krótko strzyżona na chłopaka, jednak nie ubiera się ekstrawagancko, zamiast spodni używa skromnych spódnic, przeważnie brązowego lub szarego koloru. W słowach też jest wstrzemięźliwa. Po polsku zna tylko „Ojcze nasz”, a na powitanie mówi mi „dzień dobrze”. Nie poprawiam tego drobnego błędu, by nie psuć podniosłego nastroju i namaszczenia, które towarzyszą wypowiadanym polskim słowom. Podobnie jak Henia, jest bardzo dumna z polskiego pochodzenia. Jest z wykształcenia meteorologiem, więc gdy zdarza się zła pogoda, to żartuje, że to ona temu jest winna. Ma dwóch starszych synów w Buriacji z pierwszego małżeństwa. Mąż, którego poznała na studiach był Mongołem i widać to po rysach twarzy Ani, starszej córki. To właśnie Anię zapoznałem w kościele przed Bożym Narodzeniem. Z nią umówiliśmy się na spotkanie w okresie świątecznym. Ona w tym czasie mieszkała u babci i umawiała mnie z nią na kolejne Pierwsze Piątki. Choć czasami sprzeczały się o drobiazgi, to jednak była zawsze lojalną babciną sekretarką. Ponieważ pracowała w jakimś biurze, to w dzień mego pobytu nie mogła się wyrwać i była nieobecna. Nie udało się nawiązać bliższego kontaktu, jak to się udało w wypadku jej mamy Heleny. Chcę zauważyć, że wszystkie trzy kobiety choć tak różne wiekiem, mają wspólne dystyngowane maniery i niemożliwy do ukrycia arystokratyczny styl mówienia.
3. Wędrówki z Andrzejem
Z Tatarzynem Andrzejem poznajomiłem się również w Taszkiencie, po jednym z niedzielnych nabożeństw. Ubrany był jak skeenhead, w czarną skórzaną kurtkę, tego samego koloru wypłowiałe dżinsy i zaniedbane ciężkie buciory. Zniszczona twarz i ochrypły głos, robiły z niego w mych oczach kontestującego czterdziestolatka. Z czasem, ze zdumieniem dowiedziałem się, że ma 24 lata. Po kolędzie, którą odbyłem u niego na Nowy Rok, coraz częściej widywaliśmy się w Taszkiencie, lub u niego w domu. Wspominałem mu nie raz, że mógłby być moim pomocnikiem w poszukiwaniu wierzących. On tego słuchał sceptycznie, bo miał świadomość swoich licznych słabości. W przeszłości pił na umór oraz palił trawkę. Stare zachowania, żargon i wygląd, pozostały, toteż Helena z dużą dozą nieufności pytała mnie, czy on aby nie narkoman, bo go często widzi na rynku w towarzystwie ćpunów itp. Do dziś naprawdę nie wiem, co w tym chłopaku siedzi. Natrętnie opowiada kiedy trzeba i nie trzeba o swej miłości do modlitwy różańcowej i jak mu się w życiu wiele razy szczęściło, gdy na czarną godzinę wyjmował różaniec i się modlił, by trudna chwila odeszła. Kilkakroć korzystałem z gościnności Andrzeja, głównie ze względu na jego mamę, by zbadać, czy nie ma ochoty, by poznać Jezusa i stać się naszą parafianką. Owszem kiedyś umówiliśmy się z nią telefonicznie, że pojedzie z angreńską grupą do Taszkientu na Wielkanoc, ale ostatecznie nic z tego nie wyszło.
4. Hotel Wiosna
Więcej szczęścia w prowadzeniu rozmów z Almirą, mamą Andrzeja, miała Galina i O.Denis, moi goście z Białorusi. Osiedlili się oni w Hotelu Wiosna, po sąsiedzku z babcią Henią. Od początku 2 tygodniowego pobytu, oboje „legioniści” polubili Almalyk i więcej mu udzielali uwagi, niż Angrenowi, choć zaproszenie mieli do Angrenu właśnie na odpust Jezusa Miłosiernego.
5. Galina
Przywiozłem gości z Białorusi po Mszy odpustowej w Angrenie, do Andrzeja właśnie, a sam wyjechałem do Taszkientu, na koreańską Mszę św. Ania poszła z naszymi gośćmi, by ich potem zabrać do hotelu. Nim jednak udali się do hotelu, musieli odbyć długą rozmowę z chorą sąsiadką babci Heni, o takim samym imieniu jak Legionistka, czyli Galina. To dobrze rozgarnięta czterdziestoletnia, ciemnowłosa dziewczyna, Rosjanka. Niemal 20 lat spędziła w łóżku z chorymi stawami. Jedyną jej rozrywką są wizyty w Internecie, z pomocą niewielkiego telefonu komórkowego. Jest nawiedzona, jak wiedźma jakaś i potrafi opowiadać z pozazdroszczenia godną powagą o swoich kontaktach z zaświatami i z samym Jezusem, który jej jakoby coś obiecał, ale to co obiecał póki co to się niestety nie sprawdza. Przy okazji Galina kilkakroć wmawiała mi z pewnością siebie, że Jezus nie jest Bogiem. Jakoś nie przyszło mi do głowy zapytać, czy ją często odwiedzają Jehowici, ale mam wrażenie, że nie jestem pierwszym kaznodzieją w jej domu.
6. Pastor Oleg
Pani Helena zaprosiła do babci Heni również miejscowego pastora charyzmatyka, którego zna z pracy. Chłopak przeczekał w samochodzie kilka godzin, byle się spotkać z katolikami. Niestety, Galina zajęła tak dużo czasu i sił, że do planowanego spotkania ekumenicznego nie doszło. Zapisałem sobie jego telefony i kilkakroć potem wydzwaniałem z nadzieją na spotkanie. Owszem doszło do niego właśnie w towarzystwie Andrzeja, który zamiast taktycznie siedzieć i jeść podarowaną nam lepioszkę, wciąż wciskał swoje trzy grosze na temat różańca i swego nawrócenia. Pastora to wyraźnie wyprowadzało z równowagi. Do jakiejś zażyłości, czy choćby zaufania i życzliwości, w trakcie spotkania nie doszło. Ustaliliśmy na koniec, że sam fakt spotkania – precedens dużego kalibru. I tak sprawa utknęła w martwym punkcie. Więcej żadnych spotkań tego typu w Almalyku, przynajmniej jak dotąd nie miałem. Więc jednak „Chwała Panu !”, za tego śmiałego pastora, który się z własnej inicjatywy zdecydował na spotkanie z katolikami.
7. Almira – zjazd Katolików
Almira, mama Tatarzyna Andrzeja, przy pierwszym spotkaniu przedstawiła się jako buddystka, co mnie wprawiło w osłupienie… Tym niemniej z jej zagmatwanych wypowiedzi można było zrobić wywód, że kobieta spędziła sporo nieprzespanych nocy przy komputerze, naczytawszy się różności postanowiła zadziwić świat. Goście z Białorusi potrafili troszeczkę zachwiać jej sekciarski światopogląd. Ważne były nie tyle argumenty, co fakt spotkania z ciekawymi ludźmi. Za jakiś czas, wspominając te zdarzenia, Almira tym niemniej nazwała dziennikarkę Galinę fanatyczką i pochwaliła mnie, że ją nie ciągnę za język i że sam nie gadam bez końca o religii. Przyznałem się, że jej się po prostu przyglądam i poszukuję w głowie klucza do jej serca i mózgu. Przyznam, zadanie niemal niewykonalne. I serca i mózgownice sowieckich ludzi, stanowią dla mnie zagadkę od pierwszego dnia, gdy jako diakon przestąpiłem próg ZSRR, w 1990 roku. Czas leci, specjalnie niewiele się zmienia w naszych relacjach, tym niemniej Almira przyjechała z grupą pięciorga krewniaków i przyjaciół na „zjazd katolików”, jaki odbywał się 9-go maja i przyznała, że co nieco z tej wycieczki 3-dniowej wyniosła.
8. Poświęcenie majowe – Węgierka
W międzyczasie dwukrotnie odwiedzałem pewną Węgierkę, której tato przed śmiercią dał instrukcję, że ma Boże Narodzenie obchodzić 25 grudnia. Po tym jednym jedynym drobiazgu z ojcowskiej biografii, ona identyfikuje się z kościołem katolickim i bardzo się tym chlubi. Przykażdym spotkaniu odmawiamy koronkę Miłosierdzia Bożego, bo jest to ta odpustowa modlitwa, którą goście z Białorusi propagowali w czasie swych odwiedzin. Za jakiś czas obiecałem, że znów przyjadę do Węgierki, poświęcić jej mieszkanie. Owszem, przygotowała się jak prosiłem. Na stole był biały obrus, a w domu było czyściutko jak nigdy. Poświęciłem mieszkanie wedle formularza kolędowego, choć był miesiąc maj. W nagrodę gospodyni poczęstowała nas kompotem z brzoskwiń. Niezapomniany smak i radość, że się jest potrzebnym w takich dziwnych miasteczkach i rodzinach, w Azji Środkowej, które owszem miały ale zupełnie zapomniały swą europejską twarz.
9. Odpust lipcowy – Białorusinka z Donbasu
Legioniści pozostawili w Almalyku ikonę MB Budsławskiej. Na odwrocie napisana była data 2 lipca, jako dzień odpustowy. Ikonę powiesiła u siebie w domu babcia Henia. Plakat z Budsławia powędrował do mieszkania Olgi Iwanowny. Kobieta pochodzi z ukraińskiego Donbasu, ale kilka lat swej młodości spędziła w Mińsku, stąd jej sympatia dla dziennikarki Galiny. Kobiety przypadły sobie do gustu i choć Olga Iwanowna jest Prawosławna, ma wiele pytań do mnie i chętnie zaprasza w gości. Ten właśnie odpustowy dzień spędziliśmy we trójkę, z Węgierką tradycyjnie odmawiając koronkę. Wypiliśmy też smaczną herbatę. Ja powędrowałem na nocleg do Andrzeja Tatarzyna, by do końca omówić temat letniej oazy. To było przedsięwzięcie, na którym mi bardzo zależało. Zależało mi, by pojechały tam dzieci z moich parafii, więc byłem zadowolony, że Almira miała również chęć wysłać Piotra, syna zmarłej siostry, którym się opiekuje. Owszem Piotrek był już na zjeździe katolików, tym niemniej fakt, że zdecydowała się powierzyć chłopca mojej opiece był znakiem dużego zaufania.
10. Spowiedź Danusi
Na oazę z Almalyka pojechała najmłodsza córka babci Heni, którą w domu nazywają po polsku Danusia. W paszporcie ma napisane Nadia lub Natasza, nawet nie wiem dokładnie, bo dla mnie ona zawsze jest Danusia. Dziecko na tyle zdolne, Ze na oazie dzieci z grupy zawsze delegowały ją, by relacjonowała przebieg dyskusji na tematy biblijne. Ma długie rude warkocze, zadarty kościuszkowski nosek, piegi. Troszkę mi przypomina Pipi Lanstrom, z ulubionego filmu z dzieciństwa. Na oazie Danusia uczyła się katechizmu w przyspieszonym tempie i nawet zdawała egzamin, w obecności wszystkich uczestników oazy. Gdy to relacjonowałem księdzu Biskupowi, on nie uwierzył moim argumentom, że atmosfera oazy i wiedza dziewczynki były na tyle niezwykłe, że takiej szansy sposób było zmarnować, by to inteligentne dziecko pokochało Boga w sposób niezwykły i przyspieszony, poprzez Pierwszą Komunię. Dostałem po uszach za takie metody „na skróty”. Jakiś jednak pożytek powinien z tego wyniknąć. Miejmy nadzieję, że to była „święta wina”. Rodzice potwierdzili, że dziecko wróciło odmienione.
11. Ślub Ani
Zaraz tydzień po oazie miał miejsce ślub starszej siostry Danusi, Ani. Nie planowałem w tym uczestniczyć, bo to wypadło w pierwszy piątek i najważniejsze miały być odwiedziny u chorych, a nie ślub i wesele w Taszkiencie. Tym niemniej w ostatniej chwili się dowiedziałem, że wedle tutejszego obyczaju, do Urzędu Stanu Cywilnego Panna Młoda wyrusza uroczyście ze swego rodzinnego domu. Przyjeżdżają po nią chłopcy, koledzy młodego. Przyjechało ich z Taszkientu ponad 20-tu, taki sobie swoisty konwój opryszków, na 7-miu samochodach. Młoda miała dziwnie usztywnione włosy i wielką spódnicę z obręczami. Była jakaś nerwowa i strapiona. W zachowaniu rodziców też było sporo zagubienia. Dobrze się czuła jedynie Danusia, która udekorowała całą klatkę schodową rysunkami, balonikami i ubrana była nazbyt solidnie na swoje 15 lat, jak dorosła dama. Nie poznałem w niej tej skromnej dziewczynki z pierwszej komunii. Mignęło mi w głowie to o czym mówił biskup, że być może się pospieszyłem, a może nawet spóźniłem. Trzeba było walczyć o duszę tego dziecka parę lat wcześniej, teraz ona ma całą głowę zaprzątniętą tym, jakby czym prędzej pójść śladami siostry. Owszem na oazie się przyznała, że przyjaźni się już z jakimś chłopcem. Moja rola na tym dziwnym obrzędzie, ograniczyłą się do odmówienia modlitwy Ojcze Nasz i krótkiego kazania. Ponieważ ani młodego, ani jego przyjaciół nie znałem, to po prostu przypomniałem, że młoda ma polskie pochodzenie i byłoby pięknie, któregoś dnia potwierdzić ślub cywilny poprzez sakrament małżeństwa w kościele. Wręczyłem im włoski papierowy krucyfiks, na którym były słowa poświęcenia rodziny. Przeczytałem i przetłumaczyłem tekst. Wszystko trwało 10 minut. Rodzice i za to byli mi wdzięczni. Taki sobie spontaniczny gest.
12. Narodziny parafii ???
Gdyby to wszystko działo się w Rosji lub na Ukrainie, można byłoby uznać, że zawiązuje się młoda katolicka wspólnota. W Uzbekistanie taki optymizm nie jest prawomocny. Droga do otwarcia religijnej wspólnoty jest usłana cierniami. Od 2005 roku w Uzbekistanie zamknięto wiele parafii chrześcijańskich, niezarejestrowano jednak żadnej nowej. Andrzej Tatarzyn na moją prośbę, znalazł w miasteczku chatkę na „kurzej łapce”, do której możnaby po remoncie, tak jak w Gangrenie, od czasu do czasu „nielegalnie” zapraszać naszych parafian na modlitwę i „herbatkę”. Pomieszczenie jednak wydało się Biskupowi i mnie, przy oględzinach zbyt zrujnowane i odległe od centrum, by mogło przyciągać chętnych do spędzenia czasu z kapłanem. Tym niemniej taka myśl została rzucona i Andrzej, jak znam życie, będzie szukał dalej. Kto wie, czy czasem ze skeenheada nie wyrośnie misjonarz ? Tak bardzo bym tego pragnął.
x. Jarosław Wiśniewski – Taszkient 26 października 2009