Autor: ks. dr Remigiusz Niewęgłowski
Św. Atanazy, biskup Aleksandrii i wielki Doktor Kościoła. Postać w historii kościoła, której nie można pominąć ze względu na jego nieoceniony wkład w rozwój myśli teologicznej i wkład w obronę prawdziwej wiary przed herezją ariańską.
Narodził się w Aleksandrii, w roku 295. Było to wówczas wielkie miasto Cesarstwa Rzymskiego, wspaniałe centrum kultury, sztuki, nauki, handlu, administracji. Centrum polityczne, ale także i religijne, w tym bardzo ważny ośrodek chrześcijaństwa, tętniący życiem duchowym, liturgicznym i naukowym, ze słynną szkołą aleksandryjską. Św. Atanazy stawia tutaj pierwsze swe kroki, otrzymując wykształcenie zarówno klasyczne, jak i teologiczne, której podstawą było Pismo Święte. Jest on świadkiem ostatnich prześladowań chrześcijan i zmian, jakie wprowadza edykt mediolański z 313 roku, Konstantyna Wielkiego, o wolności religijnej.
W roku 328, po śmierci biskupa Aleksandra, zostaje wybrany na jego następcę, by przewodzić kościołowi egipskiemu. Nie było to łatwe zadanie, gdyż sobór nicejski nie zażegnał kontrowersji ariańskiej, a konflikt nieustannie się pogłębiał. Św. Atanazy, staje się w tym czasie, jednym z głównych obrońców wiary, a tym samym jednym z głównych przeciwników arianizmu. Spotyka się przez to ze sprzeciwem i wszelkiego rodzaju oskarżeniami, mającymi na celu zdyskredytowanie go i usunięcie ze stolicy biskupiej, co stało sie możliwe, gdy wbrew zarządzeniu Konstantyna Wielkiego nie przyjął do wspólnoty kościelnej Ariusza. W 335 roku synod w Tyrze składa Atanazego z urzędu, a imperator skazuje go na wygnanie do Trewiru w zachodniej części cesarstwa. To niewątpliwie trudne doświadczenie wpłynęło pozytywnie na relacje Atanazego z kościołem zachodnim, skąd w kolejnych latach mógł liczyć zawsze na poparcie.
Po śmierci Konstantyna w 337 roku Atanazy powraca z wygnania obejmując swą stolicę biskupią na nowo. Był to pierwszy, z pięciu okresów wygnania, na jakie był skazywany nasz święty. Łącznie przez siedemnaście lat nie mógł sprawować swego urzędu. Lata 346 – 356 nazywane są „złotą dekadą” w działalności św. Atanazego, w czasie której prowadzi intensywną działalność duszpasterską i pisarską. Kolejnym bardzo ważnym momentem jego historii był czas, który spędził na wygnaniu wśród mnichów egipskich, przez sześć lat (356-362) przebywał na pustyni w klasztorach i pustelniach, pogłębiając i jasno określając swą myśl teologiczną. Pisze w tym czasie dzieło: „Żywot św. Antoniego” powstałe tuż po śmierci tego wielkiego pustelnika, założyciela monastycyzmu egipskiego. Dzieło to wywarło wpływ na cały Kościół, zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie, przyczyniając sie do rozprzestrzenienia ideału życia monastycznego. Św. Atanazy z ostatniego wygnania powrócił 1 lutego 366 roku, by resztę swego życia spędzić w Aleksandrii, gdzie zmarł 2 maja 373 roku.
Bibliografia:
Drączkowski f., Patrologia, Pelplin – Lublin 1999.
Quasten J., Patrologia vol.2, Asisi 1998.
Szewczyk M., Wstęp w: Atanazy Wielki, O dekretach Soboru Nicejskiego; O wypowiedzi Dionizego; O Synodach w Rimini i Seleucji, Źródła Myśli Teologicznej 60, Kraków 2011.