Autor : Maria Rachel Cimińska
Istnieje powiedzenie:, „Jeśli brakuje żywych świętych, to trzeba czcić relikwie”.
Czy jednak jest ono prawdziwe?
Jak co roku przekroczyłam próg katedry w Pelplinie. Duży i przepiękny gmach pocysterski jest perłą na Pomorskiej ziemi. Swym pięknem zachwyca. Co niektórzy mogą zadać pytanie, co ma on wspólnego z patrologią? O dziwo ma, z powodu relikwii.
W centrum bazyliki mniejszej znajduje się przecudny ołtarz – człowiek mógłby przyglądać się wciąż pragnąc zapamiętać każdą cząstkę, ale okazuje się, że tak się nie da z powodu jego bogactwa. Właśnie tutaj, znajduje się relikwiarz ze szczątkami wielu świętych bądź też nie świętych. Tych ostatnich wskutek działań, które miały miejsce w średniowieczu, gdy handlowano relikwiami. Można rzec, dochodziło do jawnego absurdu, gdy człowiek na świętym pragnął wzbogacić się.[1] Przecież to święty miał wzbogacać, ale w inny sposób i to wszystkich, ponieważ Bóg nie żałuje łask tym, którzy proszą sercem szczerym. Jak pisze ks. Jan Kracik w książce pt. : Relikwie – „Przez długie wieki w chrześcijańskich świątyniach co zacniejszych ludzi nie tylko grzebano, ale szczątki niektórych z nich, w całości lub we fragmentach, zamknąwszy w trumny czy pomniejsze pojemniki, umieszczano na ołtarzach, także pod i nad ołtarzami, wyróżniając w taki akurat sposób zmarłych, których uznano za świętych. Niektórzy z nich wystawieni są do dziś na widok publiczny w przeszklonych wnękach ołtarzowych, a kości innych szarzeją za całowaną przez wiernych szybką relikwiarza”[2]
Co to są relikwie ?
Co oznacza słowo relikwie? Na to pytanie odpowie nam ks. Stanisław Groń SJ: „relikwie (łac. reliquiae – szczątki, resztki) to materialne pozostałości zachowane po śmierci świętych, przede wszystkim kości, ale także przedmioty osobiste. Niezaprzeczalne świadectwa kultu relikwii pochodzą z IV wieku. Kult ten jednak swymi korzeniami sięga wcześniejszego okresu, gdy czczono groby męczenników. Historia relikwii rozpoczyna się na dobre w IV wieku. Wtedy to zaczęto umieszczać zmarłych jak najbliżej grobu męczennika, a gdy zabrakło wokół niego miejsca, groby opróżniano, a kości składano do wspólnej mogiły. Tak powstały ossaria i później wielu sądziło, że są to szczątki męczenników. To z nich następnie pozyskiwano wiele relikwii. W tym też czasie zaczęto pielgrzymować do grobów męczenników w celu ożywienia swej wiary. Męczennicy i święci nie byli jednak obiektem religijnego kultu, gdyż ten przysługiwał tylko Bogu”[3].
Korzystając z przekazu biblijnego wynika, że Izraelici otaczali szacunkiem groby zmarłych, co mogło mieć wpływ na pojawienie się w chrześcijaństwie czci dla relikwii. [4] Jak pisze ks. Krzysztof Kobus: „Tradycja biblijna przekazała nam, że groby patriarchów Abrahama, Izaaka czy Jakuba w dolinie Hebronu, grób Racheli w pobliżu Betlejem czy Dawida w Jerozolimie otaczano szczególnym szacunkiem.”[5] Pamięć o zmarłym a zarazem troska o zachowanie pamięci stało się bodźcem do zbliżenia człowieka do Boga.
Nauka Ojców Kościoła
Św. Ambroży (IV w.) określał szczątki, resztki zmarłego ciała, części zewnętrzne, jako ochronę, zbroję duszy, zachowaną na zmartwychwstanie. Na Zachodzie od IV w. relikwie umieszczano pod ołtarzem. Według Augustyna wyrażało to prawdę, że ciało świętego stało się ołtarzem dla Boga.[6] Chrystus, jako pierwszy z męczenników, stał się wzorem dla swych naśladowców poprzez oddane życie. Zwyczaj ten czerpie swoje źródło z Apokalipsy: „Ujrzałem pod ołtarzem dusze zabitych dla Słowa Bożego i dla świadectwa.”[7] Odnowiony Mszał Rzymski potwierdza, w tym duchu, wartość relikwii, gdy mówi: „Należy zachować zwyczaj składania pod ołtarzem poświęconym relikwii świętych, chociażby nie byli męczennikami”[8] Relikwie umieszczone pod ołtarzem wskazują, że ofiara członków Ciała Chrystusa bierze początek i znaczenie z ofiary Głowy tego Ciała, a także „są symbolicznym wyrazem komunii całego Kościoła w jedynej Ofierze Chrystusa, Kościoła powołanego do dawania świadectwa, nawet za cenę własnej krwi, wierności swemu Oblubieńcowi i Panu.”[9]
Kult relikwii mając korzenie w starożytności, stał się bogactwem dla nowo zrodzonej wiary. Najpierw dotyczył on męczenników, którzy w wielu częściach Cesarstwa Rzymskiego oddawali życie za wiarę w Chrystusa. Ich świadectwo wiary umacniało całą wspólnotę Kościoła. Nazywano ich świętymi i już w II wieku przyjął się zwyczaj obchodzenia rocznicy śmierci męczenników, jako dnia narodzin dla nieba. W IV wieku coraz powszechniejsze staje się grzebanie ciała chrześcijan przy grobie męczenników. Do dnia dzisiejszego, żywy jest przykład ich heroizmu, który Kościół przechowuje (także materialnie w relikwiach) i przypomina, aby nie zostało zmarnowane dziedzictwo pierwszych chrześcijan. Jak pisze tygodnik katolicki Niedziela: „Trzeba jednak zaznaczyć, iż kult relikwii nie rozwijał się wtedy bez przeszkód i słowa krytyki. Wprawdzie Ojcowie Kościoła na wschodzie i na zachodzie, ulegając urokom łatwej wiary mas, odnajdywali ciała nowych świętych lub takie sprowadzali. Uczyli jednak wiernych, że świętym należy się ludzka cześć, a kult – sprawcy ich świętości i cudów, czyli Bogu, dla którego buduje się kościoły i ołtarze. Cześć oddawana szczątkom ma być tylko formą szacunku, a nie kultem samym w sobie (Cyryl Aleksandryjski).”[10]
Życie przesycone Bożą obecnością, spowodowało, że ludzie za wstawiennictwem wpierw męczenników a później ludzi, którzy umierali tzw. śmiercią białą; pragnęli żyć w obecności i pamięci o owych świętych. Cząstka świętego była jakoby fotografią, która miała przypominać, że najważniejsze jest życie dla Boga. I to jest logiczne! Dziś tego typu przykładem mogą być wszelkiego rodzaju obrazki, medaliki, które nosimy przy sobie, na sobie – i ich noszenie ma sens dopóty pamiętamy o tym, że święty oręduje za nami a nie jest Bogiem, czy też jakimś magikiem.[11]
Aby nie doszło do wypaczeń w ten materii, określono, w jakim celu i jak należy przechowywać ciało, przedmioty należące do świętego. Przykładem jest, „pochodzący z II wieku „List Kościoła w Smyrnie o śmierci św. Polikarpa” do gminy w Filomelium we Frygii, który mówi o trzech powodach przechowywania kości świętego biskupa męczennika:
* mają one uświęcać miejsce, w którym spoczywają,
* mają pobudzać do czci jego osoby,
* mają zachęcać wiernych do życia na wzór świętego, włącznie z męczeństwem, gdy zajdzie taka potrzeba.”[12]
Wspominając temat relikwii, musimy pamiętać o ich trójstopniowym podziale.
* Relikwie pierwszego stopnia to ciało lub szczątki, które pozostały z ciała świętego
* Relikwie drugiego stopnia to przedmioty związane z osobą świętego za jego życia ziemskiego; np. różaniec.
* Relikwie trzeciego stopnia to przedmioty, które stały się relikwiami poprzez dotknięcie właściwych relikwii, pierwszego lub drugiego stopnia.
Obok relikwii świętych istnieją też szczególne, innego rodzaju relikwie, związane bezpośrednio z osobą Chrystusa, np. relikwie Krzyża Świętego.
Nauczanie Magisterium Kościoła
W wyniku różnych wydarzeń np. reformacji, która uderzyła w kult świętych, Kościół miał za zadanie wyjaśnienie i udowodnienie sensu owej praktyki. Uczynione zostało to na Soborze Trydenckim (1545-1563), gdzie na 25. sesji w dniach 3-4 grudnia 1563 r. uporządkowano sprawę związaną z kultem relikwii. Podczas obrad podjęto następujące decyzje: cześć okazywana relikwiom męczenników i innych świętych jest uprawniona. Byli oni bowiem za życia, żywymi członkami Ciała Chrystusowego i świątynią Ducha Świętego. W ten sposób wierni zostają ubogaceni przez wstawiennictwo świętych. W ten sposób Sobór Trydencki odrzucił protestanckie tendencje eliminujące kult relikwii.
Postanowienie to potwierdza Konstytucja o Liturgii Świętej Soboru Watykańskiego II (1963) ” Zgodnie z tradycją Kościół oddaje cześć Świętym i ma w poważaniu ich autentyczne relikwie oraz wizerunki. Uroczystości Świętych głoszą cuda Chrystusa w Jego sługach, a wiernym podają odpowiednie przykłady do naśladowania. Aby uroczystości Świętych nie przesłaniały świąt, których treścią są misteria zbawienia, należy wiele tych uroczystości pozostawić Kościołom partykularnym, narodom lub rodzinom zakonnym, rozciągając na cały Kościół tylko te, które wspominają Świętych o prawdziwie powszechnym znaczeniu. „.(K.L. 111)[13]
Niestety rozwijający się kult relikwii, rodził pewne niebezpieczeństwa. I do dziś jest to obecne – osoba świętego zakrywała Osobę Boga. Św. Hieronim jasno powiedział, że to nie relikwiom oddajemy cześć, ale wyłącznie Stwórcy wszelkiego stworzenia.[14]
Kościół, pragnąć uchronić wiernych przed niezdrowym podejściem do relikwii, naucza i nakazuje w Kodeksie Prawa kanonicznego::
„Kan. 1190 § 1. Nie godzi się sprzedawać relikwii.
§ 2. Relikwie znaczne i inne doznające wielkiej czci ze strony wiernych, nie mogą być w jakikolwiek sposób ważnie alienowane ani też na stałe przenoszone bez zezwolenia Stolicy Apostolskiej.
§ 3. Przepis § 2 obowiązuje także w odniesieniu do obrazów, które w jakimś kościele doznają wielkiej czci wiernych. „[15]
Świętych Obcowanie
Kościół troszcząc się o prawidłową pobożność, określa które z relikwii są autentyczne i potwierdzone przez Kościół Katolicki. W niejednym z kościołów znajdziemy relikwie świętych. Przykładem jest parafia św. Bartłomieja w Grębkowie. Niedawno odbyły się tam rekolekcje, podczas których wierni poznawali życie bł. Stanisławem Kazimierczykiem. Relikwie pozostawiono w parafii, gdzie możliwe jest teraz rozwinięcie kultu, szczególnie jako patrona osób chorych. Okaże się jednak, czy wierni nie zatrzymają się wyłącznie na zewnętrznym geście pocałunku, czy też przyszły święty stanie się dla nich przykładem wytrwania i łagodności względem bliźnich. Czy rozwinie się kult świętego? Czy ludzie pamiętać będą, że wspominając czyny bł. Kazimierczyka mają wychwalać Boga Ojca? Miejmy nadzieję, że tak. Święci niech będą naszymi adwokatami, jak mawiał św. Augustyn gdyż potrzebna jest nam ich pomoc. Z powodu grzechu pierworodnego, ciągle na nowo musimy się uczyć wychodzenia ku Bogu i ludziom. Oni nas w tym wspierają, dają przykład. [16]
Niech zapadną nam głęboko w serca słowa papieża Benedykta XVI : „Jakże piękne i pełne pociechy jest świętych obcowanie! Jest to rzeczywistość, która nadaje inny wymiar całemu naszemu życiu. Nigdy nie jesteśmy sami! Należymy do duchowego «towarzystwa», w którym panuje głęboka solidarność: dobro każdego przynosi korzyść wszystkim i odwrotnie, wspólne szczęście promieniuje na jednostki.”[17]
———————————-
Bibliografia :
- ABC chrześcijanina, mały słownik,. Hasło: relikwie
- Ks. Stanisław Groń SJ, Chrześcijański kult relikwii. Relikwie, Znak, Kraków 2002
- Ks. Krzysztof Kobus, Kult relikwii świętych, Kongregacja DS. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów
- Daniel-Rops, Kościół pierwszych wieków, Warszawa 1997
- Adalbert G. Hamman , Życie codzienne pierwszych chrześcijan, Warszawa 1990
- Jan Kracik, Relikwie , Kraków 2002
- Ewa Wipszycka, ks. Marek Sarowieyski, Męczennicy, Kraków 1991
- Św. Augustyn , Państwo Boże
- Św. Hieronim , List do kapłana Rypariusza
- Dokumentów Soboru Tydenckiego z 25. sesji w dniach 3-4 grudnia 1563 r.
- Konstytucja o Liturgii Świętej Rozdz. V, Wer. 111(Sobór Watykański II)
- Kodeks Prawa Kanonicznego
- Ojciec Święty Benedykt XVI, Anioł Pański z Papieżem: Świętych obcowanie jako przedsmak nieba, 2009
- Tomasz Duszyc OFMCap „Głos Ojca Pio” (nr 48/2007)
- Stanisław Pawłowski, Kult relikwii (cz. I), Edycja łowicka 21/2005
[1] Por: http://www.mbkp.info/: „Przy relikwiach pojawiali się liczni ludzie oddający cześć świętym. Ceniono nie tylko relikwie męczenników, ale także relikwie krzyża Chrystusowego, znalezionego przez cesarzową Helenę w 324 r. w Palestynie. Miasta pozbawione męczenników zaczęły sprowadzać relikwie. Chociaż edykt cesarza Teodozjusza z IV w. zabraniał dzielenia ciał męczenników i handlu nimi, to jednak już w V w. na Wschodzie relikwie bardzo często dzielono na mniejsze cząstki.
Relikwii przybywało dzięki ich dzieleniu, a ponadto wprowadzono tzw. relikwie wtórne (drugorzędne), powstałe na skutek kontaktu z relikwiami pierwszorzędnymi. Było nimi np. płótno, w które zawijano relikwie, był materiał położony na grobie, ale nie gardzono i posiadaniem oliwy z lamp palących się przy grobach świętych. Pątnicy wracający z Ziemi Świętej też przywozili swoje pamiątki, np. wodę z Jordanu. Te „namiastki relikwii” pomagały uchronić relikwie właściwe przed ich parcelacją.” http://www.mbkp.info/swieci/
[2] Jan Kracik, Relikwie , Kraków 2002; Notabene takie relikwie św. Wiktora znajdują się w konkatedrze w Janowie Podlaskim, umieszczone w przeszklonym pojemniku, mogą być wystawiane na ołtarzu.
[3] Ks. Stanisław Groń SJ, Chrześcijański kult relikwii, Relikwie, Znak, Kraków 2002, http://www.jezuici.pl/
[4] Mówiąc o relikwiach w kontekście biblijnym, trzeba wspomnieć o płaszczu Eliaszu, którym Elizeusz uderzył wody, a one rozdzieliły się w obydwie strony (2 Krl 2,14); Ewangelista Mateusz mówi o dotknięciu się frędzli płaszcza Jezusa przez kobietę, która od 12 lat cierpiała na krwotok (Mt 9,20), padający cień św. Piotra nawet uzdrawiał (Dz 5,15; 19,12), w Apokalipsie napisane jest, że ciała zabitych znajdują się pod ołtarzem (Ap 6,9).
[5] Ks. Zbigniew Kobus, Kult relikwii świętych
[6] Por: św. Augustyn, Państwo Boże: „Dla męczenników nie budujemy świątyń, nie zakładamy kolegiów kapłańskich, nie urządzamy obrzędów świętych i ofiar, ponieważ nie oni, lecz ich Bóg jest Bogiem naszym. We czci mamy, to pewnie, ich szczątki, jako świętych ludzi Bożych” Po śmierci św. Augustyna, jego ciało również stało się relikwią, „«Liutprand, wiedząc, że po splądrowaniu Sardynii Saraceni mieli przypuścić atak również tam, gdzie przeniesione zostały kości św. Augustyna, za pośrednictwem posłów nabył je za wielką cenę i kazał przewieźć do Pawii, gdzie złożył je z czcią należną tak wielkiemu Ojcu». św. Beda Czcigodny, Chronicon de sex aetatibus mundi
[7] Ap 6,9-11
[8] Missale Romanum, OWMR 2002, nr 302.
[9] Ks. Zbigniew Kobus, Kult relikwii świętych, http://www.kkbids.episkopat.pl/ ; „Wznieśliśmy ołtarz nie dla Szczepana, ale z relikwii Szczepana ołtarz dla Boga” św. Augustyn
[10] Stanisław Pawłowski, Kult relikwii (cz. I), Edycja łowicka 21/2005 http://niedziela.pl/
[11] Pojawiają się obrazki z relikwiami świętych, najczęściej są to relikwie drugiego stopnia.
[12] Tomasz Duszyc OFMCap „Głos Ojca Pio” (nr 48/2007) http://glosojcapio.pl/ ;” Centurion, widząc kłótnię spowodowaną przez Żydów, oświadczył, że ciało jest własnością państwa i polecił je spalić, tak jak jest to w zwyczaju. Tak więc mogliśmy później zebrać jego kości, cenniejsze od klejnotów i droższe od złota, aby je złożyć w miejscu stosownym . tam też, jeśli to będzie możliwe , pozwoli nam Pan spotkać się razem w weselu wielkim i radości, aby obchodzić rocznicę męczeństwa Polikarpa jako dzień jego narodzin i w ten sposób wspominać tych, którzy walczyli przed nami, a za razem ćwiczyć i przygotować tych, którzy będę walczyć w przyszłości” Ewa Wipszycka, Męczennicy, Kraków 1991, s.200
[13] Konstytucja o Liturgii Świętej Rozdz. V, Wer. 111
[14] Por. Daniel-Rops, Kościół pierwszych wieków, Warszawa 1997; „Szanujemy relikwie męczenników, aby uczcić tego, którego są męczennikami; szanujmy sługi, aby poszanowanie sług spływało na Pana który mówi : kto was przyjmuje, mnie przyjmuje.” oraz „Jeśli nie należy czcić relikwie męczenników, to dlaczego czytamy : Droga przed oblicznością Pańską śmierć świętych jego? Jeśli ich kości kalają tych, którzy się z nimi stykają, to w jaki sposób przez dotknięcie zwłok Elizeusza wskrzeszony został umarły” Św. Hieronim, List do kapłana Rypariusza
[15] KPK, Kult świętych, obrazów i relikwii, Kan. 1190
[16] Por. Adalbert G. Hamman , Życie codzienne pierwszych chrześcijan, Warszawa 1990; www.e-sancti.net/
[17] Ojciec Święty Benedykt XVI, Anioł Pański z Papieżem: Świętych obcowanie jako przedsmak nieba, 2009 http://storico.radiovaticana.org/pol/