Autor: Bp dr hab. Wiesław Śmigiel (Pelplin)
Rozumienie nowej ewangelizacji na przestrzeni ostatnich lat ulega zmianie. W latach 80. i 90. XX w. akcentowano konieczność wzbudzenia nowego zapału ewangelizacyjnego i poszukiwanie nowych metod[2]. Stopniowo jednak zaczęto zwracać uwagę na adresatów nowej ewangelizacji i w nich właśnie upatrywać klucza do rozpracowania terminu. Współcześnie próbuje się tworzyć syntetyczne ujęcia, które godziłyby różny aspekty omawianej problematyki[3]. Zapewne sporo nowego światła na to zagadnienie przyniesie oczekiwana adhortacja apostolska, która będzie pokłosiem XIII Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów (Rzym, 7-28 X 2012), poświęconego znaczeniu nowej ewangelizacji dla przekazu wiary. Po zakończeniu Synodu podkreślano, że nie udało się skonstruować precyzyjnej definicji nowej ewangelizacji. Po raz kolejny znacznie poszerzył się jej desygnat. Dlatego zagadnie to wymaga wnikliwej analizy ze strony teologii pastoralnej, ponieważ praktyka pastoralna zakłada wcześniejszą podbudowę teoretyczną.
1. W poszukiwaniu definicji nowej ewangelizacji
Genezy pojęcia nowej ewangelizacja trzeba szukać odwołując się do terminu ewangelizacji. Wprowadzenie pojęcia ewangelizacji[4] do języka teologicznego i praktyki pastoralnej dokonało się w środowisku protestanckim w XIX wieku, jednak z czasem zostało przejęte przez Kościół katolicki. Początkowo oznaczało przekazywanie chrześcijańskiego orędzia niechrześcijanom, a współcześnie znacznie poszerzyło swój zakres, stając nowym imieniem zbawczej działalności Kościoła[5].
Sobór Watykański II zdefiniował ewangelizację jako głoszenie Chrystusa dokonywane zarówno świadectwem życia, jak i słowem (KK 35). Zagadnieniu ewangelizacji współczesnego świata zostało poświęcone III Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów w 1974 roku (27 IX – 26 X). Owocem tego Synodu była adhortacja apostolska Pawła VI Evangelii nuntiandi (8 XII 1975 r.). W dokumencie tym ewangelizacja określona została jako zanoszenie Dobrej Nowiny do wszystkich kręgów rodzaju ludzkiego, aby przenikając je swą mocą od wewnątrz, tworzyła z nich nową ludzkość (EN 18). Do ewangelizacji współczesnego świata wielokrotnie wzywał błogosławiony Jan Paweł II (zob. ChL 34-35; EiE 46) oraz papież senior Benedykt XVI (zob. VD 96, 122; PF 4). Papież Franciszek w swoim dotychczasowym nauczaniu akcentuje kwestie społeczne, które stanowią jeden z aspektów nowej ewangelizacji.
W tradycyjny ujęciu, według kryterium adresatów, wyróżnia się ewangelizację pierwszą, pastoralną i nową. Pierwsza ewangelizacja (zwana też misyjną, preewangelizacją, misjami lub misją ad gentes) polega na głoszeniu Dobrej Nowiny ludziom, którzy nie znają jeszcze Jezusa Chrystusa (por. DM 6; EN 51, 53; RMi 31). Jest ona również skierowana do wyznawców religii pozachrześcijańskich posiadających nasiona Słowa (DM 11), czyli przygotowanie do przyjęcia Ewangelii, a także do niewierzących, którzy odrzucają zależność człowieka od Boga, a oparcie znajdują w poczuciu potęgi, jaką daje postęp nauki i techniki (EN 55)[6].
Ewangelizacja pastoralna (zwana też duszpasterską) skierowana jest do tych, którzy są już chrześcijanami, aby ich wiarę pogłębić, umocnić, ożywić i uczynić dojrzalszą (EN 54; por. RMi 31; EiE 50). Dotyczy ona tych wspólnot, które posiadają odpowiednie struktury eklezjalne oraz są aktywne w wyznawaniu i praktykowaniu wiary. W wielu wymiarach jest ona podobna do duszpasterstwa lub nawet bywa z nim utożsamiana. Jednak w ewangelizacji akcent spoczywa na kerygmacie, dlatego stanowi ona raczej rdzeń duszpasterstwa (por. EN 81)[7]. W ewangelizacji nie chodzi tyle o budowanie struktur, umacnianie instytucji, ile o wiarygodne i dynamiczne przepowiadanie królestwa Bożego. Proces ewangelizacji zawiera kerygmę, jako głoszenie osoby Jezusa, oraz katechezę, czyli przekazywanie depozytu wiary[8].
Natomiast pojęcia nowej ewangelizacji użył po raz pierwszy papież Jan Paweł II w Polsce, podczas homilii w czasie Mszy świętej w sanktuarium Świętego Krzyża w Mogile (9 VI 1979). Następnie papież używał tego pojęcia przede wszystkim w nauczaniu skierowanym do Kościołów w Ameryce Łacińskiej. Papież Benedykt XVI 20 XI 2010 roku powołał do istnienia Papieską Radę do spraw Nowej Ewangelizacji, która obok zagadnień praktycznych, ma podejmować badania nad teologicznym znaczeniem nowej ewangelizacji. Ponadto w Rzymie odbyło się XIII Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów (7 -28 X 2012), które zostało poświęcone znaczeniu nowej ewangelizacji dla krzewienia wiary[9].
Klarowne i przekonujące jest twierdzenie, że adresatami nowej ewangelizacji są chrześcijanie, którzy oddalili się do Kościoła (zob. EN 54; RMi 33) i zaniechali praktyk religijnych (AM 160) oraz żyją tak, jakby Chrystus nie istniał (EiE 46). Dotyczy ona również tych, którzy nie porzucili niektórych praktyk religijnych, ale nie akceptują treści wiary, utracili „zmysł wiary” i nie są już w stanie przylgnąć do Jezusa Chrystusa (EiE 46). Dotyczy ona również regionów od dawna wprowadzonych w religię chrześcijańską, w których chrześcijaństwo w wielkiej mierze uległo redukcji do zaangażowania społecznego, kulturowego i politycznego; nawet jeśli niejednokrotnie wydaje się ono imponujące i świetnie zorganizowane w sprawne struktury – za nimi kryje się jednak tak naprawdę głęboki kryzys wiary, który redukuje Kościół do sprawnie działającej instytucji o zasięgu międzynarodowym (por. PF 2)[10]. Benedykt XVI w przemówieniu podczas spotkania z członkami Prezydium Centralnego Komitetu Katolików Niemieckich (24 IX 2011) nazwał to zjawisko – przerostem struktur nad duchem.
Jan Paweł II już w 2003 roku napisał w posynodalnej adhortacji apostolskiej Ecclesia in Europa, że współcześnie zachodzi potrzeba nowego głoszenia Ewangelii – również tym, którzy są ochrzczeni. Bowiem wielu współczesnych Europejczyków sądzi, że wie, co to jest chrześcijaństwo, ale w rzeczywistości go nie zna… Wielu ochrzczonych żyje tak, jakby Chrystus nie istniał; powtarza się gesty i znaki związane z wiarą, zwłaszcza w praktykach religijnych, ale nie odpowiada im rzeczywista akceptacja treści wiary i przylgnięcie do Osoby Jezusa. Miejsce pewności wielkich prawd wiary u wielu ludzi zajęło niejasne i mało zobowiązujące uczucie religijne… (EiE 46). Ten tekst jasno wskazuje na potrzebę nowej ewangelizacji wśród tych, którzy nie zaniechali praktyk religijnych.
W czasie obrad Synodu poświęconego nowej ewangelizacji wskazano na trzy grupy adresatów: ludzi, którzy w ogóle nie znają Chrystusa; wszystkich wiernych aktywnie uczestniczących w życiu Kościoła i osoby formalnie należące do Kościoła, ale z różnych powodów dystansujące się od żywej wspólnoty wiary. Takie rozumienie nowej ewangelizacji komplikuje dotychczasowy podział, ponieważ nowa ewangelizacja staje się w pewnym sensie synonimem ewangelizacji i zawiera w sobie ewangelizację pierwszą (misje), pastoralną (duszpasterstwo) oraz reewangelizację. Jednakże nie jest pewne, że sugestie synodalne znajdą odzwierciedlenie w adhortacji. Zbytnie rozmycie pojęcia nowej ewangelizacji może sprawić, że stanie się ono kolejnym hasłem propagandy kościelnej, które nie znajdzie trwałego miejsca w praktyce pastoralnej.
Nowa ewangelizacja nie zakłada krytyki dotychczasowej działalności pastoralnej Kościoła, ale raczej jest poszukiwaniem nowych rozwiązań, aby dotrzeć do zagubionych. Dlatego dziś coraz mniej mówi się o reewangelizacji, ponieważ to pojęcie suponuje, że coś zostało źle zrobione, niedokończone lub zakończyło się porażką. Współcześnie podkreśla się, że ewangelizacja w XXI wieku nie traci czasu na krytykę tego, co było, ale ma być nowa w swym zapale, w metodach i w przejawach[11]. Opiera się ona na żywej wierze, głoszeniu słowa Bożego, modlitwie oraz świadectwie.
Ewangelizacja jest procesem wielowarstwowym (EN 24) i złożonym. Współcześnie, szczególnie w regionach od dawna schrystianizowanych, trudno wyznaczyć ostre granice pomiędzy ewangelizacją pierwszą, ewangelizacją pastoralną, a nową ewangelizacją[12]. W zsekularyzowanym świecie wzajemnie się one przenikają i uzupełniają (por. RMi 34). Zapewne to jeden z powodów trudności terminologicznych związanych z pojęciem nowej ewangelizacji i nieustannym modyfikowaniem jej definicji.
[1] G. Ryś. Jezusowa nowa ewangelizacja. W: Nowa ewangelizacja. Kerygmatyczny impuls w Kościele. Red. P. Sowa, K. Kaproń. Gubin: Wydawnictwo Przystanek Jezus 2012 s. 12.
[2] Por. A. Sepioło. Nowa ewangelizacja. Śladami Jana Pawła II. W: Nowa ewangelizacja. Kerygmatyczny impuls w Kościele… s. 139.
[3] Por. A. et M. Lauriot Prevost. Maunuel du nouvel évangélisateur. Principes, outils-clé et spiritualité. Paris: Salvator 2013 s. 31-52; D. Rey. Definicja nowej ewangelizacji i wyzwania stojące na jej drodze. W: Nowa Ewangelizacja. Kerygmatyczny impuls… s. 36-39.
[4] Jest to pojęcie, które wywodzi się z języka greckiego (gr. euaggelizein – przekazywać, oznajmiać coś jako pomyślną wiadomość) i w sensie etymologicznym oznacza głoszenie ludziom Jezusa Chrystusa i Jego nauki jako Dobrej Nowiny (Dz 5, 42; 11, 20; por. KK 35). Współcześnie termin ten najczęściej używany jest w sensie szerokim i oznacza działalność zbawczą Kościoła. Por. W. Przyczyna. Ewangelizacja. W: Leksykon teologii pastoralnej. Rad. R. Kamiński, W. Przygoda, M. Fiałkowski. Lublin: TN KUL 2006 s. 254.
[5] Zob. J. Krucina. Ewangelizacja – odnowione imię całej działalności Kościoła. W: Ewangelizacja. Red. J. Krucina. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 1980 s. 55-76.
[6] Por. Tamże s. 255.
[7] Kerygmat (z gr. κήρυγμα, ogłoszenie, proklamacja; κήρυκες herold; κηρύσσω głoszę, krzyczę) to orędzie zbawienia dokonanego i objawionego przez Boga w Jezusie Chrystusie, głoszone w jego imieniu, weryfikowane, potwierdzone i strzeżone w Kościele dzięki asystencji Ducha Świętego w celu nawrócenia i zbawienia ludzi. Kerygmat jest wspólny dla wszystkich nurtów chrześcijaństwa. Treść kerygmatu można podzielić na sześć części (czasami łączy się punkty trzeci i czwarty oraz piąty i szósty): miłość Boga; rzeczywistość grzechu; odkupienie w Chrystusie, ukrzyżowanym, pogrzebanym i zmartwychwstałym; konieczność przyjęcia przez wiarę Chrystusa jako osobistego Pana i Zbawiciela; posłannictwo Ducha Świętego; tajemnica Kościoła. Kerygmat poprzedza katechezę i jest istotnym elementem ewangelizacji. A. Paciorek. Kerygmat. W: EK. T. VIII. Lublin: TN KUL 2000 kol. 1360-1362.
[8] A. Sepioło, jw. s. 146.
[9] W obradach uczestniczyło 262 ojców synodalnych: 103 z Europy, 63 z Ameryki, 50 z Afryki, 39 z Azji i 7 z Oceanii. Spośród nich 10 to zwierzchnicy katolickich Kościołów wschodnich, 32 – przewodniczący krajowych konferencji biskupów, 26 – przedstawiciele kurii rzymskiej, 211 – biskupi diecezjalni, 11 – biskupi pomocniczy. W zgromadzeniu uczestniczyli także eksperci (45), audytorzy (48) oraz delegaci z innych wspólnot chrześcijańskich i zaproszeni goście. Owocem Synodu jest 58 propozycji, które mogą przez papieża zostać wykorzystane w adhortacji posynodalnej.
[10] Por. D. Rey. Préface. W: A. et M. Lauriot Prevost. Maunuel du nouvel évangélisateur… s. 9-13.
[11] Jan Paweł II. Przemówienie do XIX Zgromadzenia CELAM. AAS 75:1983 nr 1 s. 778.
[12] J-L. Moens. Na czym polega nowa ewangelizacja? W: Nowa ewangelizacja. Kerygmatyczny impuls w Kościele… s. 20-21..
Bp dr hab. Wiesław Śmigiel, prof. KUL, kierownik Katedry Teologii Pastoralnej Szczegółowej KUL, biskup pomocniczy diecezji pelplińskiej.
TEKST Z XXXIV OGÓLNOPOLSKIEGO SYMPOZJUM KATECHETYCZNEGO PT. NOWA EWANGELIZACJA- SLOGAN CZY WYZWANIE DLA KATECHEZY?